ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΙΚΙΟΣ



Εννοια και συνέπειες της ''παγκοσμιοποίησης'' Λέξεις 1100 Τον τελευταίο καιρό η συχνή χρήση του όρου ‘’παγκοσμιοποίηση’’, καλεί σε μια προσέγγιση της έννοιας που περικλείει, για να γίνει πιο κατανοητή και για ν’ αποφεύγονται παρερμηνείες. Ετυμολογικά δηλώνει τη διεύρυνση των σχέσεων και δραστηριοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα και προκαλεί την ελπίδα επικράτησης ενός διεθνιστικού πνεύματος. Δεν πρόκειται, δυστυχώς, για κάτι τέτοιο. Ο όρος αυτός αφορά τη σύγχρονη οικονομία και προσδιορίζει, χάριν συντομίας, την ‘’παγκοσμιοποίηση της Εξουσίας του Χρήματος’’. Στην πορεία της η οικονομία πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες από σημαντικές φάσεις που διαγράφουν μια σταδιακή ισχυροποίηση του Χρήματος. Το 1971 ο Πρόεδρος Νίξον καταργεί τη βάση χρυσού ανοίγοντας το δρόμο στην ‘’απορύθμιση’’ και ‘’αποδέσμευση’’ της διακίνησης κεφαλαίων και εμπορίου, που εφάρμοσαν οι Ρόναλντ Ρήγκαν και Μάργκαρετ Θάτσερ και ακολούθησαν οι υπόλοιποι από τους Επτά Μεγάλους καθιστώντας τη ‘’Φιλελεύθερη Οικονομική Πολιτική’’ παγκόσμιο κατεστημένο. Το χρήμα απελευθερώνεται από δεσμεύσεις και ρυθμίσεις, ξεφεύγει από το ρόλο τού μέσου συναλλαγής για τη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών και γίνεται το ίδιο αντικείμενο συναλλαγών. Αυτό το ρόλο του χρήματος καταδίκασαν στο παρελθόν συνειδήσεις και θρησκείες όταν λειτουργούσε με τη στοιχειώδη μορφή του απλού τοκισμού. Τώρα αποτελεί τον κύριο μοχλό στην πορεία της οικονομίας και, κατ’ επέκταση, της Ανθρώπινης Κοινωνίας σε Παγκόσμια κλίμακα. Αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό της ‘’Παγκοσμιοποίησης’’. Γνωστοί είναι οι όροι που εκφράζουν μερικές από τις άμεσες κοινωνικές συνέπειες αυτής της ‘’Φιλελεύθερης Οικονομικής Πολιτικής’’: ‘’Αδυσώπητος Ανταγωνισμός’’, ‘’Παραγωγικότητα με μονόπλευρες θυσίες’’, ‘’Ανεργία’’, ‘’Μερική Απασχόληση’’, ‘’Ανασφάλεια’’, ακόμη και ‘’Αποκλεισμός’’. Δεν είναι δύσκολο να δούμε μέσα απ’ αυτούς τους όρους την ποιότητα ζωής στην οποία καταδικάζεται το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας. Η ασύδοτη δραστηριότητα του πανίσχυρου χρήματος έχει σαν συνέπεια την αυξανόμενη αποδυνάμωση των πολιτικών θεσμών που όταν παύουν να ελέγχουν το χρήμα -έστω και με ευνοϊκή διάθεση απέναντι στους κατόχους του- ελέγχονται από αυτό. Το ύψος των χρηματιστικών συναλλαγών έφτασε να είναι πενήντα φορές μεγαλύτερο του ποσού που αντιπροσωπεύει τη συνολική αξία των προϊόντων και υπηρεσιών που διακινούνται στον ίδιο χρόνο. ‘’Αυτή η αντίθεση, λέγει ο πρόεδρος της Τράπεζας Στερν, εγκυμονεί μια θεμελιώδη αστάθεια που ενέχει τον κίνδυνο να μας καταστρέψει όλους.’’ Στη λογική της φιλελεύθερης οικονομίας η οποία διέπει τη σύγχρονη παγκοσμιοποίση δεν μπορεί να επέμβει καμιά κοινωνική ή ηθική αξία. Αν στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης θίγονται κοινωνικά στρώματα αυτό το κοινωνικό και ηθικό έλλειμα αντιμετωπίζεται με μια παράξενη -μάλλον παραπλανητική- διαβεβαίωση ότι η ίδια η φιλελεύθερη οικονομία θα βρει τρόπο να βολέψει τα πράγματα. Θα ήταν ενδιαφέρον να είχαμε την απάντηση ενός φιλελευθέρου στο ερώτημα: "Θα ήταν δυνατό μια μερική καταστροφή σε μιαν αλυσίδα βιομηχανικής παραγωγής ν' αποκατασταθεί από μόνη της;» Αν ο ερωτώμενος φιλελεύθερος ασχολείται με τη διακίνηση κεφαλαίων θ’ απαντήσει μάλλον θετικά. Αν όμως είναι βιομήχανος θ’ απαντήσει ότι η βιομηχανία προβλέπει αυτές τις περιπτώσεις και παίρνει μια σειρά μέτρων ώστε ο κίνδυνος αυτός να ελαχιστοποιειθεί ως προς τη γέννεσή της αλλά και τις συνέπειες. Σε ό,τι δε αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις, αυτές καλύπτονται από ασφαλιστικά συμβόλαια. Την εποχή μας όλες οι σημαντικές επιχειρήσεις είναι εφοδιασμένες με γραφεία σχεδιασμού ούτως ώστε να εξασφαλίζεται η βέλτιστη ροή κάθε διεργασίας και ο βέλτιστος συντονισμός. Δυστυχώς στα δεδομένα που παίρνονται υπ’ όψη η θέση των κοινωνικών όρων είναι μηδαμινή. Παρ’ όλ’ αυτά το γεγονός είναι ότι όλα τα εγχειρήματα υποστηρίζονται από επιστημονικό σχεδιασμό. Πως είναι δυνατό λοιπόν η οικονομία σαν βασικός λειτουργικός μοχλός της Κοινωνίας να πα-ραδίδεται στην τύχη;. Σ’ αυτό το σημείο ο φιλελευθερισμός υποπίπτει και σε μια σημαντική ασυνέπεια γιατί ενώ απορρίπτει το σχεδιασμό για την οικονομία της κοινωνίας, προφασιζόμενος την πείρα του λανθασμένου σχεδιασμού της Σοβ. Ενωσης, καταφεύγει σε υψίστου επιστημονικού επιπέδου σχεδιασμούς για τις χρηματιστικές και κερδοσκοπικές επενδύσεις του. Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι ο φιλελευθερισμός απετέλεσε μια αμαρτωλή διέξοδο για να βγει ο καπιταλισμός από μια σοβαρή κρίση που δεν μπόρεσε να συμβιβάσει την κερδοφορία του κεφαλαίου με μια πρόοδο στον τομέα της Κοινωνίας. Η αλήθεια είναι ότι ο ηγεμονικός ρόλος των ΗΠΑ προσέδωσε σ’ αυτή τη Δύναμη τέτοια ισχύ που άνοιξε διάπλατα τις πόρτες στο Χρήμα στο βαθμό που ν’ αλληλοστηρίζονται και ν’ αποτελούν μαζί (Χρήμα και ΗΠΑ) τα εμπόδια που δυσκολεύουν - τουλάχιστο - μια φυσιολογική πορεία της ανθρωπότητας. Η πορεία της Ανθρωπότητας στηρίζεται σ’ ένα και μόνο γνώμονα: το Κέρδος, και μάλιστα όχι απλώς το Κέρδος, αλλά το Μεγαλύτερο Κέρδος, παρά τους περιορισμούς της ανταγωνιστικότητας, τις συνέπειες της οποίας υφίστανται οι μισθωτοί. Αυτός ο γνώμονας ξεπερνά τις διεργασίες της επίσημης οικονομίας και κατακτά και άλλες δραστηριότητες και πτυχές της κοινωνικής υφής. Οι εκφυλισμένες μορφές πολιτισμικών εκ-φράσεων (Τέχνη), η παραοικονομία και η εγκληματικότητα βρίσκουν σε μια γενικευμένη πρακτική την έκφραση αυτής της φιλοσοφίας του μεγαλύτερου κέρδους. Το πνεύμα αυτό γεννήθηκε μαζί με την επικράτηση του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος που εκπροσωπούμενο από τον Τρούμαν άνοιξε το δρόμο στον ψυχρό πόλεμο και την εγκαθίδρυση της παγκόσμιας ηγεμονίας των ΗΠΑ. Η ολοένα αυξανόμενη οικονομική ισχύ των ΗΠΑ έθεσε προοδευτικά τις άλλες μεγάλες χώρες σε μια κατάσταση σύμπλευσης μαζί τους έτσι ώστε να αμβλύνονται οι μεταξύ τους αντιπαλότητες. Μέσα σ’ αυτή τη λογική βρίσκεται ο θεσμός των 7 Μεγάλων και η επέκταση σ’ αυτόν των 8 Μεγάλων. Οι ΗΠΑ κατορθώνουν έτσι και συντηρούν την υπεροχή τους αλλά και την επιβολή της παγκόσμιας πολιτικής τους. Τον παγκόσμιο οικονομικό φιλελευθερισμό επέβαλε ο Ρέγκαν και η Κα Θάτσερ δεν άργησε να τον ακολουθήσει. Στην πορεία αυτή που ακολούθησε η παγκόσμια οικονομία δεν προσέκρουσε ούτε στα θεσμοθετημένα όργανα του ΟΗΕ, αλλά ούτε και σε λαϊκές ή άλλες διαμαρτυρίες. Ισως αυτό να οφείλεται και σε πολιτική επιδεξιότητα των ΗΠΑ, αλλά και στην αδυναμία των θιγομένων κοινωνικών και πολιτικών θεσμών ν’ αντιληφθούν την πορεία των εξελίξεων. Στην ουσία οι επίσημοι θεσμοί αντικαταστάθηκαν από τους 7,(8) Μεγάλους, το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, το ΝΑΤΟ, το Νταβός, κτλ., ο δε ΟΗΕ υποβιβάστηκε σε περιστασιακό έρεισμα. Μια άλλη χαρακτηριστική πτυχή της φιλελεύθερης οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι ότι αυτή επιβλήθηκε αφού οι ισχυρές χώρες κατοχύρωσαν την ανταγωνιστικότητα τους ιδιαίτερα μεσω της τεχνογνωσίας (royalties) και της υπεροχής τους σ' όλους τους τομείς (οικονομικό, τεχνολογικό, πολιτικό, στρατιωτικό κτλ). Βρίσκόμαστε λοιπόν σε μια κατάσταση όπου υπάρχει αδυναμία αντιμετώπισης της. Ομως η κρίση ως προς την επίλυση των καυτών οικουμενικών προβλημάτων οξύνεται σε βαθμό που άρχισε η συνειδητοποίηση της κρισιμότητας να διαμορφώνεται. Δεν υπάρχει όμως συγκροτημένο όργανο για ν’ αναλάβει μιαν αλλαγή Ο πιο ευκταίος δρόμος θα ήταν η αποκατάσταση του θεσμικού προορισμού του ΟΗΕ. Τότε θα μπορέσουν να πραγματοποιηθούν τα παρακάτω λόγια του Claude Julien, βετεράνου διευθυντή του Monde Diplomatique : ‘’Η κρίση θα μπορέσει να ξεπεραστεί όταν οι κυβερνήσεις θα τολμήσουν να επιβάλουν στην Αγορά το σεβασμό των δημοκρατικών αρχών που τα τελευταία είκοσι χρόνια ο καπιταλισμός βάλθηκε να καταργήσει. Διότι αυτές οι αρχές, δεν εμποδίζουν την οικονομική δραστηριότητα αλλ’ αντίθετα την πλαισιώνουν και την υποστηρίζουν δίδοντας το αληθινό της νόημα’’. Mάϊος 1997

Εννοια και συνέπειες της ''παγκοσμιοποίησης''

Λέξεις 1100

Τον τελευταίο καιρό η συχνή χρήση του όρου ‘’παγκοσμιοποίηση’’, καλεί σε μια προσέγγιση της έννοιας που περικλείει, για να γίνει πιο κατανοητή και για ν’ αποφεύγονται παρερμηνείες. Ετυμολογικά δηλώνει τη διεύρυνση των σχέσεων και δραστηριοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα και προκαλεί την ελπίδα επικράτησης ενός διεθνιστικού πνεύματος. Δεν πρόκειται, δυστυχώς, για κάτι τέτοιο. Ο όρος αυτός αφορά τη σύγχρονη οικονομία και προσδιορίζει, χάριν συντομίας, την ‘’παγκοσμιοποίηση της Εξουσίας του Χρήματος’’.

Στην πορεία της η οικονομία πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες από σημαντικές φάσεις που διαγράφουν μια σταδιακή ισχυροποίηση του Χρήματος. Το 1971 ο Πρόεδρος Νίξον καταργεί τη βάση χρυσού ανοίγοντας το δρόμο στην ‘’απορύθμιση’’ και ‘’αποδέσμευση’’ της διακίνησης κεφαλαίων και εμπορίου, που εφάρμοσαν οι Ρόναλντ Ρήγκαν και Μάργκαρετ Θάτσερ και ακολούθησαν οι υπόλοιποι από τους Επτά Μεγάλους καθιστώντας τη ‘’Φιλελεύθερη Οικονομική Πολιτική’’ παγκόσμιο κατεστημένο. Το χρήμα απελευθερώνεται από δεσμεύσεις και ρυθμίσεις, ξεφεύγει από το ρόλο τού μέσου συναλλαγής για τη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών και γίνεται το ίδιο αντικείμενο συναλλαγών. Αυτό το ρόλο του χρήματος καταδίκασαν στο παρελθόν συνειδήσεις και θρησκείες όταν λειτουργούσε με τη στοιχειώδη μορφή του απλού τοκισμού. Τώρα αποτελεί τον κύριο μοχλό στην πορεία της οικονομίας και, κατ’ επέκταση, της Ανθρώπινης Κοινωνίας σε Παγκόσμια κλίμακα. Αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό της ‘’Παγκοσμιοποίησης’’.

Γνωστοί είναι οι όροι που εκφράζουν μερικές από τις άμεσες κοινωνικές συνέπειες αυτής της ‘’Φιλελεύθερης Οικονομικής Πολιτικής’’: ‘’Αδυσώπητος Ανταγωνισμός’’, ‘’Παραγωγικότητα με μονόπλευρες θυσίες’’, ‘’Ανεργία’’, ‘’Μερική Απασχόληση’’, ‘’Ανασφάλεια’’, ακόμη και ‘’Αποκλεισμός’’. Δεν είναι δύσκολο να δούμε μέσα απ’ αυτούς τους όρους την ποιότητα ζωής στην οποία καταδικάζεται το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας.

Η ασύδοτη δραστηριότητα του πανίσχυρου χρήματος έχει σαν συνέπεια την αυξανόμενη αποδυνάμωση των πολιτικών θεσμών που όταν παύουν να ελέγχουν το χρήμα -έστω και με ευνοϊκή διάθεση απέναντι στους κατόχους του- ελέγχονται από αυτό. Το ύψος των χρηματιστικών συναλλαγών έφτασε να είναι πενήντα φορές μεγαλύτερο του ποσού που αντιπροσωπεύει τη συνολική αξία των προϊόντων και υπηρεσιών που διακινούνται στον ίδιο χρόνο. ‘’Αυτή η αντίθεση, λέγει ο πρόεδρος της Τράπεζας Στερν, εγκυμονεί μια θεμελιώδη αστάθεια που ενέχει τον κίνδυνο να μας καταστρέψει όλους.’’

Στη λογική της φιλελεύθερης οικονομίας η οποία διέπει τη σύγχρονη παγκοσμιοποίση δεν μπορεί να επέμβει καμιά κοινωνική ή ηθική αξία. Αν στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης θίγονται κοινωνικά στρώματα αυτό το κοινωνικό και ηθικό έλλειμα αντιμετωπίζεται με μια παράξενη -μάλλον παραπλανητική- διαβεβαίωση ότι η ίδια η φιλελεύθερη οικονομία θα βρει τρόπο να βολέψει τα πράγματα.

Θα ήταν ενδιαφέρον να είχαμε την απάντηση ενός φιλελευθέρου στο ερώτημα: "Θα ήταν δυνατό μια μερική καταστροφή σε μιαν αλυσίδα βιομηχανικής παραγωγής ν' αποκατασταθεί από μόνη της;»

Αν ο ερωτώμενος φιλελεύθερος ασχολείται με τη διακίνηση κεφαλαίων θ’ απαντήσει μάλλον θετικά. Αν όμως είναι βιομήχανος θ’ απαντήσει ότι η βιομηχανία προβλέπει αυτές τις περιπτώσεις και παίρνει μια σειρά μέτρων ώστε ο κίνδυνος αυτός να ελαχιστοποιειθεί ως προς τη γέννεσή της αλλά και τις συνέπειες. Σε ό,τι δε αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις, αυτές καλύπτονται από ασφαλιστικά συμβόλαια.

Την εποχή μας όλες οι σημαντικές επιχειρήσεις είναι εφοδιασμένες με γραφεία σχεδιασμού ούτως ώστε να εξασφαλίζεται η βέλτιστη ροή κάθε διεργασίας και ο βέλτιστος συντονισμός. Δυστυχώς στα δεδομένα που παίρνονται υπ’ όψη η θέση των κοινωνικών όρων είναι μηδαμινή. Παρ’ όλ’ αυτά το γεγονός είναι ότι όλα τα εγχειρήματα υποστηρίζονται από επιστημονικό σχεδιασμό. Πως είναι δυνατό λοιπόν η οικονομία σαν βασικός λειτουργικός μοχλός της Κοινωνίας να πα-ραδίδεται στην τύχη;.

Σ’ αυτό το σημείο ο φιλελευθερισμός υποπίπτει και σε μια σημαντική ασυνέπεια γιατί ενώ απορρίπτει το σχεδιασμό για την οικονομία της κοινωνίας, προφασιζόμενος την πείρα του λανθασμένου σχεδιασμού της Σοβ. Ενωσης, καταφεύγει σε υψίστου επιστημονικού επιπέδου σχεδιασμούς για τις χρηματιστικές και κερδοσκοπικές επενδύσεις του.

Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι ο φιλελευθερισμός απετέλεσε μια αμαρτωλή διέξοδο για να βγει ο καπιταλισμός από μια σοβαρή κρίση που δεν μπόρεσε να συμβιβάσει την κερδοφορία του κεφαλαίου με μια πρόοδο στον τομέα της Κοινωνίας.

Η αλήθεια είναι ότι ο ηγεμονικός ρόλος των ΗΠΑ προσέδωσε σ’ αυτή τη Δύναμη τέτοια ισχύ που άνοιξε διάπλατα τις πόρτες στο Χρήμα στο βαθμό που ν’ αλληλοστηρίζονται και ν’ αποτελούν μαζί (Χρήμα και ΗΠΑ) τα εμπόδια που δυσκολεύουν - τουλάχιστο - μια φυσιολογική πορεία της ανθρωπότητας.

Η πορεία της Ανθρωπότητας στηρίζεται σ’ ένα και μόνο γνώμονα: το Κέρδος, και μάλιστα όχι απλώς το Κέρδος, αλλά το Μεγαλύτερο Κέρδος, παρά τους περιορισμούς της ανταγωνιστικότητας, τις συνέπειες της οποίας υφίστανται οι μισθωτοί.

Αυτός ο γνώμονας ξεπερνά τις διεργασίες της επίσημης οικονομίας και κατακτά και άλλες δραστηριότητες και πτυχές της κοινωνικής υφής. Οι εκφυλισμένες μορφές πολιτισμικών εκ-φράσεων (Τέχνη), η παραοικονομία και η εγκληματικότητα βρίσκουν σε μια γενικευμένη πρακτική την έκφραση αυτής της φιλοσοφίας του μεγαλύτερου κέρδους.

Το πνεύμα αυτό γεννήθηκε μαζί με την επικράτηση του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος που εκπροσωπούμενο από τον Τρούμαν άνοιξε το δρόμο στον ψυχρό πόλεμο και την εγκαθίδρυση της παγκόσμιας ηγεμονίας των ΗΠΑ. Η ολοένα αυξανόμενη οικονομική ισχύ των ΗΠΑ έθεσε προοδευτικά τις άλλες μεγάλες χώρες σε μια κατάσταση σύμπλευσης μαζί τους έτσι ώστε να αμβλύνονται οι μεταξύ τους αντιπαλότητες. Μέσα σ’ αυτή τη λογική βρίσκεται ο θεσμός των 7 Μεγάλων και η επέκταση σ’ αυτόν των 8 Μεγάλων.

Οι ΗΠΑ κατορθώνουν έτσι και συντηρούν την υπεροχή τους αλλά και την επιβολή της παγκόσμιας πολιτικής τους. Τον παγκόσμιο οικονομικό φιλελευθερισμό επέβαλε ο Ρέγκαν και η Κα Θάτσερ δεν άργησε να τον ακολουθήσει.

Στην πορεία αυτή που ακολούθησε η παγκόσμια οικονομία δεν προσέκρουσε ούτε στα θεσμοθετημένα όργανα του ΟΗΕ, αλλά ούτε και σε λαϊκές ή άλλες διαμαρτυρίες. Ισως αυτό να οφείλεται και σε πολιτική επιδεξιότητα των ΗΠΑ, αλλά και στην αδυναμία των θιγομένων κοινωνικών και πολιτικών θεσμών ν’ αντιληφθούν την πορεία των εξελίξεων.

Στην ουσία οι επίσημοι θεσμοί αντικαταστάθηκαν από τους 7,(8) Μεγάλους, το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, το ΝΑΤΟ, το Νταβός, κτλ., ο δε ΟΗΕ υποβιβάστηκε σε περιστασιακό έρεισμα.

Μια άλλη χαρακτηριστική πτυχή της φιλελεύθερης οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι ότι αυτή επιβλήθηκε αφού οι ισχυρές χώρες κατοχύρωσαν την ανταγωνιστικότητα τους ιδιαίτερα μεσω της τεχνογνωσίας (royalties) και της υπεροχής τους σ' όλους τους τομείς (οικονομικό, τεχνολογικό, πολιτικό, στρατιωτικό κτλ).

Βρίσκόμαστε λοιπόν σε μια κατάσταση όπου υπάρχει αδυναμία αντιμετώπισης της. Ομως η κρίση ως προς την επίλυση των καυτών οικουμενικών προβλημάτων οξύνεται σε βαθμό που άρχισε η συνειδητοποίηση της κρισιμότητας να διαμορφώνεται. Δεν υπάρχει όμως συγκροτημένο όργανο για ν’ αναλάβει μιαν αλλαγή Ο πιο ευκταίος δρόμος θα ήταν η αποκατάσταση του θεσμικού προορισμού του ΟΗΕ. Τότε θα μπορέσουν να πραγματοποιηθούν τα παρακάτω λόγια του Claude Julien, βετεράνου διευθυντή του Monde Diplomatique :

‘’Η κρίση θα μπορέσει να ξεπεραστεί όταν οι κυβερνήσεις θα τολμήσουν να επιβάλουν στην Αγορά το σεβασμό των δημοκρατικών αρχών που τα τελευταία είκοσι χρόνια ο καπιταλισμός βάλθηκε να καταργήσει. Διότι αυτές οι αρχές, δεν εμποδίζουν την οικονομική δραστηριότητα αλλ’ αντίθετα την πλαισιώνουν και την υποστηρίζουν δίδοντας το αληθινό της νόημα’’.

Mάϊος 1997