Τεχνολογικές κατακτήσεις και κοινωνία

Λέξεις 2210

     Ομιλία στην: Πρωτοβουλία Πολιτών για την Περιφρούρηση του Συντάγματος,

Οταν βρισκόμαστε μπροστά στις ραγδαίες εξελίξεις των Επιστημονικών και Τεχνολογικών κατακτήσεων μέσα μας αναδύονται διάφορες σκέψεις και πολύπλοκα συναισθήματα που ξεκινούν από τον θαυμασμό και φτάνουν ως το άγχος. Oι κατακτήσεις αυτές αποτελούν ασφαλώς βασικό παράγοντα των εξελίξεων σε διάφορους τομείς που αφορούν τη ζωή του ανθρώπου σαν άτομο  και σαν σύνολο αλλά κυρίως συντελούν στην επιτάχυνση των κάθε μορφής διεργασιών, στην επίσπευση των συνεχώς ανανεούμενων καταλήξεων. Χρειάζεται όμως να τονίσουμε ότι οι παράλληλες  προς τις κατακτήσεις εξελίξεις δεν ακολουθούν πάντα την ίδια μ’ αυτές θετική κατεύθυνση, δηλ της προόδου, αλλά ορισμένες απ’ αυτές βραδυπορούν ή παίρνουν την αντίθετη φορά. Αυτή είναι, βασικά, η περίπτωση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών εξελίξεων.

            Σημαντικό παράγωγο των τεχνολογικών κατακτήσεων είναι κι ο επιστημονικός σχεδιασμός. Για να ευοδωθεί ένα εγχείρημα που συντελείται   με ένα πλήθος  διεργασιών πρέπει να μπει σ’ ένα λεπτομερές χρονοδιάγραμμα που μόνο με την πληροφορική μπορεί να δώσει την πιο ευνοϊκή ακολουθία. Ετσι  ο σχεδιασμός καθίσταται απαραίτητο εργαλείο για οποιαδήποτε διαχείριση. Και το όφελος είναι πολλαπλό: από την καταγραφή σταδίων και την εξοικονόμηση χρόνου και πόρων μέχρι την επισήμανση ενδιάμεσων και οριστικών επιπτώσεων.

            Παράλληλα μπορούμε να επισημάνουμε ότι οι οικονομικοί όροι που ρυθμίστηκαν ή απορυθμίστηκαν, κατά βούληση,  στο όνομα της ‘’ελευθερίας’’ δεν επιτρέπουν την είσαγωγή των ατόμων που αντικαθίστανται από τα τεχνικά μέσα, σ’ ένα γενικότερο σχεδιασμό που θα περιλάμβανε τις κοινωνικές επιπτώσεις της τεχνολογικής προόδου. Αντίθετα, μάλιστα, οι ρυθμίσεις που είχαν θεσπιστεί για την προστασία του δικαιώματος της εργασίας καταργήθηκαν χωρίς καμιά προσπάθεια για εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων για την τύχη των ανέργων. Επισημαίνεται επίσης ότι η επίπτωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης γίνεται όλο  και πιο επιζήμια και οι προσπάθειες για τον περιορισμό της παραμένουν σε ρυθμούς που τις καθιστούν αναποτελεσματικές. Γενικά οι εφαρμοζόμενοι σχεδιασμοί έχουν γνώμονα αποκλειστικά το οικονομικό συμφέρον της επιχείρησης, της ‘’επένδυσης’’, ενώ θα μπορούσαν να  έχουν καλλίτερα αποτελέσματα για το σύνολο, αν στο αντικείμενο ενός γενικότερου σχεδιασμού δεν αγνοούνται οι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.            Γεννιέται λοιπόν εύλογα το ερώτημα: Πώς   είναι δυνατό σε μιαν εποχή που κάθε σοβαρή διαχείριση χρησιμοποιεί τον επιστημονικό σχεδιασμό για να χαράξει την καλλίτερη δυνατή πορεία η Οικονομία, με την ετυμολογική έννοια της λέξης, αφήνεται στο έλεος ενός ασύδοτου ‘’φιλελευθερισμού’’ υπακούοντας σε δογματικές αντιλήψεις για την Οικονομία της Αγοράς;   . Θα επικαλεστούμε εδώ την εμπειρική γνώση του μεγιστάνα χρηματιστή Τζ. Σόρος που λέει: ‘’Η διατήρηση της κοινωνικής σταθερότητας πρέπει να είναι το αντικείμενο της κρατικής πολιτικής. Οι οικονομικές αγορές χρειάζονται επίβλεψη και κανόνες. Μας λείπουν οι κατάλληλοι θεσμοί σε παγκόσμιο επίπεδο και, το χειρότερο, ούτε καν αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει τέτοια ανάγκη λόγω της λανθασμένης πίστης μας στη ‘’μαγεία της αγοράς’’ . Πολύ σημαντικά αυτά τα λόγια του Σόρος. Η ‘’Ελευθερία’’ και η Δύναμη που απέκτησε το Χρήμα το καθιστούν,  από μέσο συναλλαγής, ρυθμιστή της Παγκόσμιας Οικονομίας  και κατ’ επέκταση  Ανεξέλεγκτη Εξουσία που αντιβαίνει στην έννοια της Δημοκρατίας, αφού ο "Δήμος" αγνοείται και μέλη του τίθενται σε ‘’αποκλεισμό’’, όπως ονομάζεται με τo νέο αυτό κοινωνικό όρο η αχρήστευση πολιτών. Γι αυτό και χρησιμοποιούμε εδώ τον όρο ‘’Χρήμα’’ αντί ‘’Κεφάλαιο’’. Ο όρος ’Κεφάλαιο’’ καθόριζε ένα λειτουργικό στοιχείο μιας άδικης, για πολλούς, κοινωνίας, ενώ με τον όρο Χρήμα μπορούμε πιο πιστά να αποδώσουμε το ρόλο που αυτό κατέκτησε, όταν έγινε από μέσο συναλλαγής αντικείμενο συναλλαγής, αδιαφορώντας όλο και περισσότερο για την Κοινωνία και τη Φύση.

            Ταυτόχρονα οι πρόοδοι της γενετικής μας γέμισαν με μια σωρεία ερωτημάτων που άπτονται της υπόστασης του ανθρώπου. Και αντί γι απάντηση στα ερωτήματα αυτά μένουμε με τον μεγάλο φόβο μήπως η μανία του κέρδους που κινεί την περίφημη ‘’ιδιωτική πρωτοβουλία’’, και που οι αρετές της εξυπηρετούν ευκολότερα την Ασυδοσία παρά την Κοινωνία, ξεστρατίσει τις εξελίξεις σε εκφυλιστικές συνέπειες. Eτσι το πρόβλημα της Γενετικής γίνεται Οικουμενικό, με την έννοια ότι κι αυτό πρέπει να γίνει αντικείμενο υπεύθυνης οικουμενικής διαχείρισης.

            Αν ρίξουμε μια ματιά στους τομείς της ηθικής, της ψυχολογίας και της αισθητικής, θα δούμε ότι και σ’ αυτούς έχουμε αρνητικές εξελίξεις. Γιατί, μαζί με τις κοινωνικές ανισορροπίες, τις εμφανείς και τις λανθάνουσες επιπτώσεις στον ψυχισμό και τα ήθη, αναπτύσσονται οι συμμορίες του εγκλήματος, ο πορνοτουρισμός, η διάδοση των ναρκωτικών και εκφυλιστικές διαθέσεις και συμπεριφορές - εκτός αν θεωρεί κανείς τυχαίες τις  περιπτώσεις μαθητών που σκοτώνουν μαζικά τους συμμαθητές τους ή εκείνους που πιστεύουν ότι εξυγιαίνουν την κοινωνία σκοτώνοντας παιδάκια που αλητεύουν και κλέβουν για να φάνε-. Ψυχολογία, Ηθική κι Αισθητική βρίσκονται, σαν επιστήμες, αλλά και σαν στοιχεία της καθημερινής ζωής  σε δρόμους που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αναβαθμισμένοι. Κάθε άλλο, η μεν πρώτη αναγκάζεται να περιορίζεται στις συνέπειες των παθολογικών επιπτώσεων (ψυχικές διαταραχές, ναρκωτικά, αδυναμία προσαρμογής, ανασφάλεια, κτλ), ενώ οι άλλες δύο παίρνουν μέρος στη γενική σύγχυση . .

            Τα τελευταία χρόνια τα πάντα άρχισαν να παίρνουν  γιγαντιαίες κι αντιφατικές διαστάσεις: ελπίδες κι απογοητεύσεις, πίστη και αμφισβήτηση, πλούτος και φτώχεια, άνεση κι ανασφάλεια, ευφορία και άγχος....            Στις αναπτυγμένες χώρες, καλπάζει η ανεργία. Τον περασμένο αιώνα καταργήθηκε η δουλεία αλλά βλέπουμε στα χρόνια μας να θεριεύει η ανεργία και να εξελίσσεται προς την κακοήθη μορφή του αποκλεισμού, της πιο ταπεινής υπόστασης του ανθρώπου όταν αποκλείεται σαν άχρηστος. Κι’ αυτό μέσα στα λίγα τελευταία χρόνια, γιατί οι συνέπειες μιας ιλιγγιώδους εξέλιξης που αγνοεί τον άνθρωπο δεν μπορεί παρά να πάρουν ανάλογο ρυθμό στην αντίθετη φορά, ένα ρυθμό  που καθιστά όλο και πιο επιτακτική κι επείγουσα την ανάγκη αναχαίτισης των συνεπειών  αυτών αλλάζοντας πορεία. Τα μέτρα που παίρνονται, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, και εμφανίζουν μείωση των δεικτών ανεργίας, δεν μπορούν να προσφέρουν στους πολίτες το απαραίτητο αίσθημα ασφαλείας. Πώς μπορεί να λυθεί με αντίστοιχο προς τις θετικές εξελίξεις ρυθμό το πρόβλημα της ανεργίας όταν ένα ημίμετρο που είναι η μείωση των ωρών εργασίας συζητιέται και θα συζητιέται; Κι εδώ επεμβαίνει η έννοια της Δημοκρατίας που δεν θα πρέπει να περιορίζεται στο δικαίωμα του Ανθρώπου να συζητά για την μοίρα του σαν άνεργου ή υποψήφιου άνεργου αλλά να καταστεί η εξασφαλισμένη απασχόληση απόλυτο δικαίωμα που η κοινωνία έχει καθήκον να του παρέχει. Τότε θα μπορούμε να μιλάμε για Δημοκρατία.

            Στις «αναπτυσσόμενες» χώρες, η ανάπτυξη όχι μόνο δεν οδηγεί σε καμιά σχεδόν σύγκλιση με τις αναπτυγμένες, αλλ’ αντίθετα  η απόκλιση αυξάνεται. Το  χάσμα  ανάμεσά τους ευρύνεται . Εκτός από την καθυστέρηση, την πείνα και την ένδεια πολλές από αυτές τις χώρες μαστίζονται από εμφύλιους πολέμους που αποδίδονται αποκλειστικά στις φυλετικές διαφορές. Κι όμως ο ρόλος του Χρήματος είναι κι εδώ τεράστιος. Τα χρέη, οι συνέπειες  των μονοκαλλιεργειών εξαγώγιμων προϊόντων, που γενικεύτηκαν, για την εξόφλησή τους με συνέπεια την πτώση των τιμών, έχουν τεράστια ευθύνη . Η έλλειψη κάθε στοιχειώδους διεθνούς σχεδιασμού, ενδιαφέροντος και μέριμνας για τις καταστροφικές δυσκολίες αυτών των χωρών οφείλονται κατά κύριο λόγο  σε εγωκεντρικές βλέψεις και προτιμήσεις του Χρήματος.

            Τις τελευταίες δεκαετίες γίναμε μάρτυρες μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων αλλά  και της αδυναμίας των εθνικών και των διεθνών αρχών να πάρουν δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση τους. Κάποια δειλά βήματα που αποφασίστηκαν αδρανοποιούνται από τις αδυναμίες που φανερώνονται στην εφαρμογή, λόγω ‘’έλλειψης χρημάτων’’!!... Παρά την ραγδαία ποιοτική φθορά του περιβάλλοντος οι σχετικές διασκέψεις υψηλού επιπέδου, όπως  πρόσφατα στο Κιότο,  γίνονται σχεδόν με το ζόρι. Τα θέματα που συζητούνται είναι περιορισμένου περιεχομένου και αγνοείται η σημασία μιας γενικής αντιμετώπισης όπως και η ανάγκη σχεδιασμού της αποκατάστασης και της συντήρησης του κοινού πλούτου που είναι η Φύση. Παίρνονται αποφάσεις που είναι θολές με παράθυρα και πόρτες προς όφελος αυτών που μπορούν ν’ αγοράζουν. Εφτασαν σε τέτοιο σημείο ανηθικότητας ώστε να συζητούν την αγορά δικαιωμάτων καύσης για την παραγωγή ενέργειας από χώρες που έχουν απόλυτη ανάγκη από ενέργεια για ν’ αναπτυχθούν, αλλά αναγκάζονται να λύσουν μέρος του άμεσου προβλήματος της φτώχειας τους πουλώντας μια προοπτική ανάπτυξης τους. Τέτοιες πολιτικές δεν μπορούν να θεωρούνται δημοκρατικές.

            Μέχρι πρόσφατα η οικονομία λειτουργούσε, αν και όχι υποδειγματικά, με σχέσεις ανάμεσα σε χώρες, τάξεις και στρώματα της κοινωνίας που αποτελούσαν αναπόσπαστους συντελεστές των οικονομικών διεργασιών. Ακόμη και οι δούλοι στεγάζονταν και τρέφονταν, γιατί θεωρούνταν χρήσιμοι. Τώρα  η Οικονομία, με τη δογματική αντίληψη της Αγοράς, αποσπάται όλο και περισσότερο από τη σχέση της με την Κοινωνία, ευνοεί μόνο τα τμήματα της εκείνα που μπαίνουν στο παιχνίδι της κερδοφορίας κι αποστρέφεται τα προβλήματα που σχετίζονται με το κοινωνικό σύνολο και το περιβάλλον

            Ανίκανες παραμένουν , οι κοινωνικές δυνάμεις αλλά κι αυτές οι κυβερνήσεις, οποιασδήποτε χώρας και απόχρωσης, ή οι διεθνείς θεσμοί, που διακήρυξαν τα ιδεώδη και τα ‘’εγγενή δικαιώματα του ανθρώπου’’, ν’ αντιμετωπίσουν κάθε κίνδυνο που γεννιέται από την περιφρόνηση των κοινωνικών, περιβαλλοντικών κι άλλων συνεπειών  των σύγχρονων εξελίξεων. Τεράστια προβλήματα αναπτύσσονται σε παγκόσμια κλίμακα και δεν είναι μόνο ταξικά ή μόνο περιβαλλοντικά ή μόνο τοπικά ή περιφερειακά. Είναι Οικουμενικά. Αφορούν ολόκληρη την οικουμένη σε όλους τους τομείς. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια πρέπει να εξετάζονται, γιατί δεν είναι αυτόνομα αλλά αλληλεξαρτώνται και αλληλοσυνδέονται.

            Τα μεγάλα οικουμενικά προβλήματα οφείλονται ακριβώς στο ότι οι παράγοντες Ανθρωπος  και Φύση  αγνοήθηκαν και καταπατήθηκαν κατά την προσαρμογή των κατακτήσεων στις παραγωγικές και οικονομικές διαδικασίες. Κι αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει βαθιά σύγχυση ανάμεσα στην Εξουσία (που είναι τώρα το Χρήμα), την   Διαχείριση (που ασκεί η Πολιτική),   και το δίδυμο Ανθρωπος - Φύση.  Η Διαχείριση αγνοεί τον Ανθρωπο και τη Φύση κάτω από το βάρος της Εξουσίας ή, στην καλλίτερη περίπτωση, αδυνατεί  να  τους παράσχει το ενδιαφέρον που τους ανήκει. Μέσα στην πολυπλοκότητα των διεργασιών και αλληλεξαρτήσεων που διαμορφώνουν τις εξελίξεις οι κοινωνικές δυνάμεις που εκπροσωπούν το δίδυμο Ανθρωπος - Φύση μπορούν και πρέπει να διακρίνουν, να προβάλλουν και να ενισχύουν τις τάσεις εκείνες που αντιτίθενται στην ενίσχυση του φιλελεύθερου οικονομικού κατεστημένου, κινούμενες ανάμεσα σε αναγκαστικές προσαρμογές  και σε προοπτικές επίλυσης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε και μας απειλούν.

            Θα ήταν αποτέλεσμα εσφαλμένης παρόρμησης η συμπεριφορά που θα καταδίκαζε την Πολιτική γενικά σαν υπεύθυνη της κατάστασης που επικρατεί. Η Πολιτική είναι ένα εργαλείο το οποίο  εκ των πραγμάτων δρα προς όφελος της Εξουσίας, που την επηρεάζει από θέση ισχύος. Το ίδιο όπλο έχει και η Κοινωνία που, σαν ενεργός εταίρος του δίδυμου Ανθρωπος - Φύση, θα πρέπει να αμύνεται -επομένως να μην εγκαταλείπει αυτό το όπλο αλλά και να οχυρώνει τις θέσεις της-. Κι αν η Εξουσία βασίζει τη δύναμη της στις άνισες σχέσεις της αγοράς η Κοινωνία μπορεί ν’ ανακτήσει τη δύναμη που έχει χάσει, λόγω δυσμενών συγκυριών, αλλά και δυσκαμψίας στην προσαρμογή της στις διαρκώς εξελισσόμενες καταστάσεις, βασίζοντας την σε αρχές, αξίες διεθνώς αναγνωρισμένες και θεσμοθετημένες, και, κυρίως σε ανάγκες που αφορούν ολόκληρη την ανθρωπότητα και που η Εξουσία τις αγνοεί. Εξελίχθηκε πια σε ανάγκη το ενδιαφέρον  για το περιβάλλον, για την τύχη κοινωνικών στρωμάτων και λαών, για την εξασφάλιση μιας ζωής χωρίς τους φόβους που πολιορκούν τους φτωχούς αλλά και τους πλούσιους - γιατί η ανασφάλεια εισχωρεί ραγδαία σ’ όλες τις πτυχές της ζωής- και για μιαν οικονομία που δεν  θα υποδαυλίζεται από τις κάθε είδους «κερδοσκοπικές πιέσεις». Αυτές τις ανάγκες αγνοεί το Χρήμα από τη φύση του. Κι αυτές οι ανάγκες δίνουν τη δύναμη στην Κοινωνία  ν’ ανακτήσει το έδαφος που έχει καταλάβει το Χρήμα μέσα στη Διαχείριση. Η πλάστιγγα γέρνει υπέρ της Κοινωνίας  γιατί μέσα απ’ αυτήν ικανοποιούνται ζωτικές ανάγκες του συνόλου και όχι καταχρηστικές πρακτικές ισχυρών με κοντόφθαλμες εγωκεντρικές προοπτικές.  Δεν βρίσκονται όμως αυτές οι δυνάμεις μόνο σε μια τάξη,  σε μια Πίστη, σε ορισμένες ομάδες  ή  παρατάξεις. Υπάρχουν παντού.

 Γι αυτό χρειάζεται μια εξοικείωση με μιαν αντιμετώπιση των καταστάσεων μέσα από ευρύτερες οπτικές γωνίες για να συμβάλει σε μιαν εμφανή ή/και λανθάνουσα σύγκλιση των συγκροτημένων ή μη αυτών δυνάμεων ώστε να καταπολεμηθεί η ολέθρια τάση προς τον κατακερματισμό τους που αφήνει το έδαφος σε συντηρητικές τάσεις, πολιτικές ή ιδεολογικές

             Ο πρόεδρος Ρούζβελτ οραματιζόταν, με σκοπό να λύσει το πρόβλημα της διοχέτευσης του παραγωγικού οργασμού από τον στρατιωτικό τομέα στον ειρηνικό, ν’ αναπτύξει όλες τις χώρες της Γης μ’ ένα γιγαντιαίο σχέδιο τύπου Μάρσαλ . Ομως το στρατιωτικοβιομηχανικό κατεστημένο πρόλαβε πριν τον θάνατο του, που αναμενόταν, να εξουδετερώσει την κρατική επιρροή των συνεργατών του επιβάλλοντας για αντιπρόεδρο τον διάδοχο του Τρούμαν, ο οποίος αφού τους αντικατέστησε, συνέτεινε στην επικράτηση του ψυχροί πολέμου .