ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΥΡΙΚΙΟΣ



Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση Λέξεις 1870 Διάβασα με πολύ ενδιαφέρον τα άρθρα που δημοσιεύτηκαν στην Κυριακάτικη Αυγή της 21ης και 28ης Σεπτ. 1997 με τίτλο «Η αποκάλυψη του μυστηρίου της ΤΙΝΑ» (Ι) και (ΙΙ) αντίστοιχα. Κι αυτό γιατί, όπως ο υπότιτλος που ακολουθεί φανερώνει, το θέμα αφορά «το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης», ένα φαινόμενο που πραγματικά χρειάζεται να του δώσουμε μεγάλη προσοχή γιατί ο ρόλος του στις εξελίξεις που επηρεάζουν την ανθρώπινη κοινωνία, σ’ όλες τις κλίμακες, γίνεται πρωταρχικός. Ας μου επιτραπεί όμως να το προσεγγίσω με άλλο τρόπο: Είναι αλήθεια πως υπάρχουν νομοτέλειες. Aυτό, όπως διευκρινίζεται, σημαίνει το «ΤΙΝΑ», Τhere Is No Alternative, «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική (Πορεία ή Λύση)». Ομως τα φαινόμενα δεν είναι αυτοτελή. Βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση με άλλα, μέσα σ΄ ένα σύνολο από το οποίο τα αποσπάμε για να τα προσεγγίσουμε. Κι εδώ είναι που χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τις παραμέτρους που προέρχονται από τα γειτονικά υποσύνολα. Ετσι, υπάρχει μεν μια αλυσίδα από διεργασίες που οδηγούν σε μια οικονομική παγκοσμιοποίηση, παράλληλα όμως αναπτύσσονται επιπτώσεις που θέτουν σε αμφισβήτηση τον τρόπο με τον οποίο αυτή γίνεται γατί προσκρούει σε άλλες αναγκαιότητες. Ταυτόχρονα υπάρχει ο παράγοντας χρόνος που καθιστά τις εξελίξεις ραγδαίες με πορεία προς μια παγκοσμιοποίηση περιορισμένη σε μια γονιμότατη για λίγους «οικονομική ανάπτυξη» αλλά στερημένη κοινωνικού περιεχομένου και προ παντός ανθρωπιστικής, οικολογικής και διεθνιστικής μέριμνας, ακόμη και βιωσιμότητας (fiability). Το μέλλον του Ανθρώπου αφήνεται στις ελπίδες που καλλιεργούνται από υποσχόμενες ευεργετικές συνέπειες μιας πορείας της οικονομίας που ξεφεύγει από κάθε μεθόδευση, ρύθμιση και έλεγχο, την εποχή που τέτοιες διαδικασίες έγιναν απαραίτητες για την ευόδωση κάθε εγχειρήματος. Σ’ αυτό το σημείο ας βάλουμε ορισμένα ερωτήματα: · Με ποιό τρόπο αντιμετωπίζει αυτή η παγκοσμιοποίηση την ανεργία, τον αποκλεισμό, την πείνα, τα ναρκωτικά, την ροπή προς την διαφθορά, προς την ηθική απογύμνωση που εκφράζεται με την θανάτωση και εκπόρνευση μικρών παιδιών. Η μόνη απάντηση που δίδεται σ’ αυτά τα ερωτήματα αφορά τους «δείκτες» της ανεργίας που στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία «βελτιώθηκαν» πολύ. Δεν αναφέρεται όμως ότι αυτή η βελτίωση οφείλεται στην εξάπλωση της πρόσκαιρης εργασίας που συνδυάζεται με μιαν απώλεια του αισθήματος ασφαλείας, απαραίτητου στη ζωή του ανθρώπου, της οικογένειας και της κοινωνίας. Επίσης δεν αναφέρεται ότι οι μορφές που παίρνει αυτή η απασχόληση οδηγούν σε μια ροπή προς αύξηση των κοινωνικών διαφορών. Ετσι σε πίνακα που δημοσίευσε η Guardian και δίδει την αύξηση των εισοδημάτων, στη Μ. Βρετανία, μεταξύ 1979 και 1993 ανά στρώματα των 10% του πληθυσμού, στα κατώτερα 10% μειώθηκαν κατά 13% ενώ στα ανώτερα αυξήθηκαν κατά 65%1 · Πόσον καιρό μπορεί αυτή η παγκοσμιοποίηση ν’ αγνοεί την κακοποίηση του περιβάλλοντος και κυρίως τις ραγδαία εξελισσόμενες συνέπειες;. Αυτές τις μέρες μια οικολογική τραγωδία στην ΝΑνατολική Ασία εκτυλίσσεται και φαίνεται πως τα μέσα, κυρίως τα οικονομικά, για να αντιμετωπιστούν οι τεράστιες πυρκαγιές, καθιστούν απαγορευτική μιαν αποτελεσματική κινητοποίηση της Διεθνούς Αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών....! Ετσι καταστρέφονται και τα δάση του Αμαζονίου. Οσο για τη μεγάλη υπερδύναμη που άνοιξε τις πόρτες στην παγκοσμιοποίηση που ζούμε αρνείται να συμμετάσχει στη λήψη ορισμένων μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, προφανώς για οικονομικούς λόγους. · Πόσος είναι ο πληθυσμός τη Γης που επωφελείται απ’ αυτή την οικονομική ανάπτυξη; Κι αυτό αφορά αναπτυσσόμενες, αναπτυγμένες περιοχές κι εκείνες που παρουσιάζονται σαν ωφελημένες από το «άνοιγμά» τους στην παγκοσμιοποίηση . Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αναδυόμενες οικονομίες αφορούν κέντρα, λιμάνια κυρίως. Ενώ, π.χ., το μέσο ΑΕΠ/κεφ. της Ταϊλάνδης είναι 6870$ στις βορειοανατολικές περιοχές της είναι μόνο 665$ 2 · Πώς η οικονομική παγκοσμιοποίηση θα ενδιαφερθεί για τις περιοχές όπου οι επενδύσεις είναι επισφαλείς και ποιος ενδιαφέρεται για τις πραγματικά ζωτικές ανάγκες της χώρας που φιλοξενεί τις επενδύσεις; · Ποιός θα πληρώσει τις συνέπειες της κρίσης που πλήττει τώρα το «μοντέλο της ΝΑνατολικής Ασίας» και που οφείλεται στον υπερδανεισμό, την υπερπαραγωγή, την πτώση των τιμών, την εξάντληση της ανταγωνιστικότητας η οποία και προκαλεί μια τάση αποδημίας των επενδύσεων; Ποιά εγγύηση δίδεται για τη «βιωσιμότητα» μιας τέτοιας ανάπτυξης; · Τι ρόλο παίζει η έλλειψη μιας συγκροτημένης υποδομής με δίκτυα συγκοινωνιών, επικοινωνιών, άρδευσης, ύδρευσης, με τεχνολογικό υπόβαθρο, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια έτσι που η ανάπτυξη να μη περιορίζεται σε ορισμένα αστικά κέντρα και ορισμένα κοινωνικά στρώματα; Το χάσμα ανάμεσα στην τεχνολογική ανάπτυξη των αναπτυγμένων χωρών και την καθυστέρηση των αναπτυσσόμενων βρίσκει μια από τις πολλές εκφράσεις του στην διαπίστωση ότι η παραγωγή ανά εκτάριο και ανά καλλιεργητή δημητριακών είναι κατά 500 (πεντακόσιες) φορές μεγαλύτερη στις πρώτες καθιστώντας το κόστος παραγωγής αντιστρόφως ανάλογο.3 Αυτό μαζί με το μεγάλο πρόβλημα της εξυπηρέτησης κι εξόφλησης των χρεών ωθούν τις φτωχές χώρες στην ανάπτυξη καλλιεργειών εξαγώγιμων προϊόντων και την εγκατάλειψη καλλιεργειών για τον επισιτισμό τους που γι' αυτόν καταφεύγουν στις εισαγωγές. Ας περιοριστούμε σ’ αυτά τα ερωτήματα που είναι αρκετά για να δείξουν ότι αυτή η οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν είναι εκείνη που πρέπει κι ότι η πορεία που έχει πάρει είναι ε-σφαλμένη και χρειάζεται αλλαγή. Καλό είναι, τώρα, να μιλήσουμε για την Ευρώπη. Η σύσταση και «ολοκλήρωση» της Ευρώπης αποτελούν μια χαρακτηριστική πλατφόρμα όπου αναδεικνύονται οι παράγοντες και τα στάδια που απεικονίζουν μια κατά το δυνατό ομαλή πορεία χωρών προς ολοκλήρωση . Η παγκοσμιοποίηση, για την οποία γίνεται λόγος, ονομάζεται πολύ συχνά και «ολοκλήρωση»..... Μια σύντομη αναφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ίδια η Ευρώπη για την ολοκλήρωσή της μέσα στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον . Γι’ αυτόν τον σκοπό ανατρέχω στο βιβλίο της Ιν. Αφεντούλη «Ποιά Ευρώπη Θέλουμε»4, όπου οι Ζ. Ντελόρ, Λ. Ζοσπέν, Τ. Μπλέρ, Κ. Σημίτης, Μ. ντ’ Αλέμα και Ο. Λαφονταίν γράφουν τις απόψεις τους. Τα σταχυολογήματα που αντλώ θα τ’ αντιγράψω από τα κείμενα σημειώνοντας σε παρένθεση τ’ όνομα του συγγραφέα, κι αυτό για να σεβαστώ την πηγή και για να υπογραμμίσω το κύρος της. Πρώτα όμως θα τονίσω ότι τα κράτη μέλη της Ευρώπης έχουν εκ προοιμίου ένα ορισμένου επιπέδου συγκροτημένο υπόβαθρο ανάπτυξης, σε αντίθεση μ’ αυτό των αναπτυσσόμενων χωρών που ωθούνται σε συμμετοχή στην άγρια παγκοσμιοποίηση. · «Τα δύο βασικά πολιτικο-ιδεολογικά ευρωπαϊκά ρεύματα, η χριστιανοδημοκρατία και η σοσιαλδημοκρατία, συνέκλιναν σε κάτι πολύ ουσιαστικό, στην αναγνώριση της αναγκαιότητας του κοινωνικού κράτους. Αυτή η σύγκλιση επέτρεψε τη δημιουργία του μοντέλου της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς». (Ιν. Αφεντούλη) Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρώπη, όσο και να επηρεάζεται από τις ενέργειες και συνέπειες της ακραίας φιλελεύθερης πολιτικής που εδραίωσαν οι Ρ. Ρήγκαν και Μ. Θάτσερ αναγνώρισε την ανάγκη μιας δρομολογημένης πορείας προς την ολοκλήρωση και μέσα σε μια πάλη με κάποιο δημοκρατικό φόντο προσπαθεί να επιτύχει συγκλίσεις και να ελέγχει τις εξελίξεις. Δεν νοείται ολοκλήρωση χωρίς μεθόδευση. Αυτό ακριβώς το πνεύμα λείπει από την παγκοσμιοποίηση για την οποία γίνεται λόγος. · «Η Ευρώπη είναι το μόνο όπλο που διαθέτουμε για ν’ αντιμετωπίσουμε την παγκοσμιοποίηση. Ας αφήσουμε κατά μέρος την πολιτική διάσταση κι ας σκεφτούμε κάποια άλλα ζητήματα, τη φτώχεια, το περιβάλλον, την κερδοσκοπία, τη νομισματική αστάθεια. Θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε ο καθένας μόνος του ή με συνείδηση των κοινών μας αξιών να αναζητήσουμε συλλογικές απαντήσεις;» (Ζακ Ντελόρ) Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν και πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί και αντιμετωπίσιμη είναι. · «Οι έννοιες της κοινωνικής συνοχής και οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι αλληλοσυγκρουόμενες αλλά συμπληρωματικές. Μια τραυματισμένη κοινωνία δεν είναι μόνο ηθικά ανεπίτρεπτη αλλά και οικονομικά αναποτελεσματική» (Τόνυ Μπλέρ) Μια καταγγελία κατά της άγνοιας του κοινωνικού και ηθικού παράγοντα που δείχνει η σύγχρονη πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Ανάγει επίσης σε βασικούς όρους την κοινωνική συνοχή μαζί με την οικονομική ανάπτυξη. · «Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο επηρεάζεται μέχρι στιγμής αρνητικά, από τις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις, την εισβολή της παγκοσμιοποίησης.... Το κεφάλαιο απέκτησε δύο νέα πανίσχυρα όπλα στον κοινωνικό ανταγωνισμό, την ευκολία να μεταναστεύει, ουσιαστικά ανεξέλεγκτα, σε περιοχές χαμηλού κόστους καθώς και τη δυνατότητα να επισείει την απειλή των φθηνών εισαγωγών από νέες βιομηχανικές χώρες. Τα όπλα αυτά το βοηθούν να ελέγξει το κόστος εργασίας τόσο το άμεσο όσο και το έμμεσο (κοινωνικές παροχές). Αποδίδουν επίσης στη διαμάχη του κεφαλαίου με το κράτος. Υπονομεύουν την φοροληπτική του βάση άρα και την ικανότητά του να στηρίζει το κοινωνικό κράτος. Πολύ σημαντικότερη είναι η ικανότητα του κεφαλαίου να αγνοεί και να ματαιώνει την πολιτική της πλήρους απασχόλησης που στηριζόταν στον έλεγχο και τη διατήρηση των επενδύσεων σε εθνικά πλαίσια.....Θα πρέπει ν’ αναζητήσουμε λύσεις για ν’ ανατρέψουμε τους σχεδιασμούς που θέλουν να επιβάλουν, στην Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο, την απειλή της ανεργίας σαν μόνη δαμόκλεια σπάθη» (Κ. Σημίτης). Μια σύντομη και περιεκτική ανάλυση των συνεπειών της «εισβολής της φιλελεύθερης οικονομικής παγκοσμιοποίησης». Οποιαδήποτε κι αν είναι τα αισθήματα του αναγνώστη απέναντι στον Κ. Σημίτη ελπίζω να παραδεχτεί ότι αυτά που γράφει είναι τουλάχιστο πολύ αποκαλυπτικά. · « Η αριστερά του 2000 είναι η μοναδική δύναμη ικανή να ρυθμίσει τη νέα ανακατανομή που συντελείται με τον ίδιο τρόπο που η δημοκρατική αριστερά ρύθμισε τούτο τον αιώνα την καπιταλιστική εξέλιξη στη Δύση υποχρεώνοντας τις οικονομικές δυνάμεις να συμβιβαστούν με τη δημοκρατία, τη συναίνεση, τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα". (Μ. ντ Αλέμα). Εδώ τονίζεται ο ρόλος που μπορεί να παίξει η Αριστερά για ν’ αλλάξει πορεία η παγκοσμιοποίηση. · «Εάν τάχιστα δεν γίνει ένα ποιοτικό άλμα που θα δώσει στην Ευρώπη ουσιαστικό πολιτικό περιεχόμενο η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα υποκύψει σ’ αυτό που σήμερα φαίνεται νομοτελειακή εξέλιξη, δηλ στην υποταγή αποκλειστικά στις επιταγές της διεθνοποίησης του κεφαλαίου...Χρειάζεται ένα ευρωπαϊκό «Νιού Ντίελ» για την ανάκαμψη, την αναπτυξιακή δυναμική, την καταπολέμηση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.... Το ενιαίο νόμισμα είναι ένα αποτελεσματικό όπλο κατά της κερδοσκοπίας. Μας προστατεύει έναντι της παντοδυναμίας του μάρκου, επιτρέπει τη δημιουργία ενός ισχυρού νομίσματος ικανού ν’ αντισταθεί στο δολάριο. Επιτρέπει ακόμη στην Ευρώπη να παρέμβει για την εξισορρόπηση και τη σταθεροποίηση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος, στοιχείο απαραίτητο για τη ρύθμιση των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης» (Λ. Ζοσπέν). Τα λόγια αυτά του πρωθυπουργού της Γαλλίας είναι σημαντικά. Δείχνουν τουλάχιστο μια πρόθεση αλλά και περιγράφει ένα αγώνα που πρέπει να γίνει για να μην επικρατήσουν οι δυνάμεις του φιλελευθερισμού. Σε τίποτε δεν θα ωφελούσε μια δυσπιστία τουλάχιστο ως προς τις επιδιώξεις. · «Η συντηρητική οικονομική πολιτική όπως ασκήθηκε, για παράδειγμα από τη Μ. Θάτσερ και τον Ρ. Ρήγκαν στοχεύει σ’ ένα ανεξέλεγκτο ανταγωνισμό που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην προνομιακή ανάπτυξη κάποιων περιοχών έναντι άλλων....Πραγματικοί μισθοί, κοινωνικά στάνταρτ μειώνονται και η προστασία του περιβάλλοντος υποτιμάται εξ αιτίας ενός ανταγωνισμού χωρίς φραγμούς που μόνο αρνητικές συνέπειες μπορεί να έχει στο σύνολο της κοινωνίας. Ενα κράτος με περιορισμένους πόρους δεν είναι σε θέση να καλύψει τις βασικές ανάγκες των πολιτών του.....Η άλλη πλευρά της φτώχειας είναι η βία, το έγκλημα, τα ναρκωτικά η ξενοφοβία και ο πολιτικός εξτρεμισμός.... Θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε τη διεθνοποίηση της οικονομίας με μια νέα πολιτική πρόταση. Και αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη από τη διεθνή συνεργασία... Η αγορά χρειάζεται ένα πολιτικά ρυθμιζόμενο πλαίσιο.. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την πολιτική μας δύναμη για να βελτιώσουμε τη διεθνή συνεργασία.» (Ο.Λαφονταίν). Σύντομη κριτική του φιλελευθερισμού, απαρίθμηση των βασικών αρχών μιας νέας πολιτικής, υπεράσπιση ενός πολιτικά ρυθμιζόμενου πλαισίου για την αγορά και μιας διεθνούς συνεργασίας. Μια γενική ευχή: Να καταλήξουν οι ηγέτες της Ευρώπης στο συμπέρασμα ότι το μέλλον της είναι στενά δεμένο με το μέλλον του υπόλοιπου κόσμου με τον οποίο θα πρέπει να μεθοδευτεί μια δημοκρατικά συντονισμένη ανάπτυξη που θα βγάλει την οικουμένη από τα αδιέξοδα.. Τότε μόνο θα μπορούμε να μιλάμε αξιόπιστα και αισιόδοξα για παγκοσμιοποίηση. Ελπίζω τα παραπάνω να συμβάλουν σε μια προσέγγιση της έννοιας της παγκοσμιοποίησης, των νομοτελειακών της ορίων, της ανάγκης αντιμετώπισης της φιλελεύθερης μορφής της και της στάσης της Eυρωπαϊκής Ενωσης απέναντι της. Οκτ. 1997

Παγκοσμιοποίηση και Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Λέξεις 1870

Διάβασα με πολύ ενδιαφέρον τα άρθρα που δημοσιεύτηκαν στην Κυριακάτικη Αυγή της 21ης και 28ης Σεπτ. 1997 με τίτλο «Η αποκάλυψη του μυστηρίου της ΤΙΝΑ» (Ι) και (ΙΙ) αντίστοιχα. Κι αυτό γιατί, όπως ο υπότιτλος που ακολουθεί φανερώνει, το θέμα αφορά «το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης», ένα φαινόμενο που πραγματικά χρειάζεται να του δώσουμε μεγάλη προσοχή γιατί ο ρόλος του στις εξελίξεις που επηρεάζουν την ανθρώπινη κοινωνία, σ’ όλες τις κλίμακες, γίνεται πρωταρχικός. Ας μου επιτραπεί όμως να το προσεγγίσω με άλλο τρόπο:

Είναι αλήθεια πως υπάρχουν νομοτέλειες. Aυτό, όπως διευκρινίζεται, σημαίνει το «ΤΙΝΑ», Τhere Is No Alternative, «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική (Πορεία ή Λύση)». Ομως τα φαινόμενα δεν είναι αυτοτελή. Βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση με άλλα, μέσα σ΄ ένα σύνολο από το οποίο τα αποσπάμε για να τα προσεγγίσουμε. Κι εδώ είναι που χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τις παραμέτρους που προέρχονται από τα γειτονικά υποσύνολα. Ετσι, υπάρχει μεν μια αλυσίδα από διεργασίες που οδηγούν σε μια οικονομική παγκοσμιοποίηση, παράλληλα όμως αναπτύσσονται επιπτώσεις που θέτουν σε αμφισβήτηση τον τρόπο με τον οποίο αυτή γίνεται γατί προσκρούει σε άλλες αναγκαιότητες. Ταυτόχρονα υπάρχει ο παράγοντας χρόνος που καθιστά τις εξελίξεις ραγδαίες με πορεία προς μια παγκοσμιοποίηση περιορισμένη σε μια γονιμότατη για λίγους «οικονομική ανάπτυξη» αλλά στερημένη κοινωνικού περιεχομένου και προ παντός ανθρωπιστικής, οικολογικής και διεθνιστικής μέριμνας, ακόμη και βιωσιμότητας (fiability). Το μέλλον του Ανθρώπου αφήνεται στις ελπίδες που καλλιεργούνται από υποσχόμενες ευεργετικές συνέπειες μιας πορείας της οικονομίας που ξεφεύγει από κάθε μεθόδευση, ρύθμιση και έλεγχο, την εποχή που τέτοιες διαδικασίες έγιναν απαραίτητες για την ευόδωση κάθε εγχειρήματος.

Σ’ αυτό το σημείο ας βάλουμε ορισμένα ερωτήματα:

· Με ποιό τρόπο αντιμετωπίζει αυτή η παγκοσμιοποίηση την ανεργία, τον αποκλεισμό, την πείνα, τα ναρκωτικά, την ροπή προς την διαφθορά, προς την ηθική απογύμνωση που εκφράζεται με την θανάτωση και εκπόρνευση μικρών παιδιών. Η μόνη απάντηση που δίδεται σ’ αυτά τα ερωτήματα αφορά τους «δείκτες» της ανεργίας που στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία «βελτιώθηκαν» πολύ. Δεν αναφέρεται όμως ότι αυτή η βελτίωση οφείλεται στην εξάπλωση της πρόσκαιρης εργασίας που συνδυάζεται με μιαν απώλεια του αισθήματος ασφαλείας, απαραίτητου στη ζωή του ανθρώπου, της οικογένειας και της κοινωνίας. Επίσης δεν αναφέρεται ότι οι μορφές που παίρνει αυτή η απασχόληση οδηγούν σε μια ροπή προς αύξηση των κοινωνικών διαφορών. Ετσι σε πίνακα που δημοσίευσε η Guardian και δίδει την αύξηση των εισοδημάτων, στη Μ. Βρετανία, μεταξύ 1979 και 1993 ανά στρώματα των 10% του πληθυσμού, στα κατώτερα 10% μειώθηκαν κατά 13% ενώ στα ανώτερα αυξήθηκαν κατά 65%1

· Πόσον καιρό μπορεί αυτή η παγκοσμιοποίηση ν’ αγνοεί την κακοποίηση του περιβάλλοντος και κυρίως τις ραγδαία εξελισσόμενες συνέπειες;. Αυτές τις μέρες μια οικολογική τραγωδία στην ΝΑνατολική Ασία εκτυλίσσεται και φαίνεται πως τα μέσα, κυρίως τα οικονομικά, για να αντιμετωπιστούν οι τεράστιες πυρκαγιές, καθιστούν απαγορευτική μιαν αποτελεσματική κινητοποίηση της Διεθνούς Αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών....! Ετσι καταστρέφονται και τα δάση του Αμαζονίου. Οσο για τη μεγάλη υπερδύναμη που άνοιξε τις πόρτες στην παγκοσμιοποίηση που ζούμε αρνείται να συμμετάσχει στη λήψη ορισμένων μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, προφανώς για οικονομικούς λόγους.

· Πόσος είναι ο πληθυσμός τη Γης που επωφελείται απ’ αυτή την οικονομική ανάπτυξη; Κι αυτό αφορά αναπτυσσόμενες, αναπτυγμένες περιοχές κι εκείνες που παρουσιάζονται σαν ωφελημένες από το «άνοιγμά» τους στην παγκοσμιοποίηση . Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αναδυόμενες οικονομίες αφορούν κέντρα, λιμάνια κυρίως. Ενώ, π.χ., το μέσο ΑΕΠ/κεφ. της Ταϊλάνδης είναι 6870$ στις βορειοανατολικές περιοχές της είναι μόνο 665$ 2

· Πώς η οικονομική παγκοσμιοποίηση θα ενδιαφερθεί για τις περιοχές όπου οι επενδύσεις είναι επισφαλείς και ποιος ενδιαφέρεται για τις πραγματικά ζωτικές ανάγκες της χώρας που φιλοξενεί τις επενδύσεις;

· Ποιός θα πληρώσει τις συνέπειες της κρίσης που πλήττει τώρα το «μοντέλο της ΝΑνατολικής Ασίας» και που οφείλεται στον υπερδανεισμό, την υπερπαραγωγή, την πτώση των τιμών, την εξάντληση της ανταγωνιστικότητας η οποία και προκαλεί μια τάση αποδημίας των επενδύσεων; Ποιά εγγύηση δίδεται για τη «βιωσιμότητα» μιας τέτοιας ανάπτυξης;

· Τι ρόλο παίζει η έλλειψη μιας συγκροτημένης υποδομής με δίκτυα συγκοινωνιών, επικοινωνιών, άρδευσης, ύδρευσης, με τεχνολογικό υπόβαθρο, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια έτσι που η ανάπτυξη να μη περιορίζεται σε ορισμένα αστικά κέντρα και ορισμένα κοινωνικά στρώματα; Το χάσμα ανάμεσα στην τεχνολογική ανάπτυξη των αναπτυγμένων χωρών και την καθυστέρηση των αναπτυσσόμενων βρίσκει μια από τις πολλές εκφράσεις του στην διαπίστωση ότι η παραγωγή ανά εκτάριο και ανά καλλιεργητή δημητριακών είναι κατά 500 (πεντακόσιες) φορές μεγαλύτερη στις πρώτες καθιστώντας το κόστος παραγωγής αντιστρόφως ανάλογο.3 Αυτό μαζί με το μεγάλο πρόβλημα της εξυπηρέτησης κι εξόφλησης των χρεών ωθούν τις φτωχές χώρες στην ανάπτυξη καλλιεργειών εξαγώγιμων προϊόντων και την εγκατάλειψη καλλιεργειών για τον επισιτισμό τους που γι' αυτόν καταφεύγουν στις εισαγωγές.

Ας περιοριστούμε σ’ αυτά τα ερωτήματα που είναι αρκετά για να δείξουν ότι αυτή η οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν είναι εκείνη που πρέπει κι ότι η πορεία που έχει πάρει είναι ε-σφαλμένη και χρειάζεται αλλαγή.

Καλό είναι, τώρα, να μιλήσουμε για την Ευρώπη. Η σύσταση και «ολοκλήρωση» της Ευρώπης αποτελούν μια χαρακτηριστική πλατφόρμα όπου αναδεικνύονται οι παράγοντες και τα στάδια που απεικονίζουν μια κατά το δυνατό ομαλή πορεία χωρών προς ολοκλήρωση . Η παγκοσμιοποίηση, για την οποία γίνεται λόγος, ονομάζεται πολύ συχνά και «ολοκλήρωση»..... Μια σύντομη αναφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ίδια η Ευρώπη για την ολοκλήρωσή της μέσα στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον .

Γι’ αυτόν τον σκοπό ανατρέχω στο βιβλίο της Ιν. Αφεντούλη «Ποιά Ευρώπη Θέλουμε»4, όπου οι Ζ. Ντελόρ, Λ. Ζοσπέν, Τ. Μπλέρ, Κ. Σημίτης, Μ. ντ’ Αλέμα και Ο. Λαφονταίν γράφουν τις απόψεις τους. Τα σταχυολογήματα που αντλώ θα τ’ αντιγράψω από τα κείμενα σημειώνοντας σε παρένθεση τ’ όνομα του συγγραφέα, κι αυτό για να σεβαστώ την πηγή και για να υπογραμμίσω το κύρος της. Πρώτα όμως θα τονίσω ότι τα κράτη μέλη της Ευρώπης έχουν εκ προοιμίου ένα ορισμένου επιπέδου συγκροτημένο υπόβαθρο ανάπτυξης, σε αντίθεση μ’ αυτό των αναπτυσσόμενων χωρών που ωθούνται σε συμμετοχή στην άγρια παγκοσμιοποίηση.

· «Τα δύο βασικά πολιτικο-ιδεολογικά ευρωπαϊκά ρεύματα, η χριστιανοδημοκρατία και η σοσιαλδημοκρατία, συνέκλιναν σε κάτι πολύ ουσιαστικό, στην αναγνώριση της αναγκαιότητας του κοινωνικού κράτους. Αυτή η σύγκλιση επέτρεψε τη δημιουργία του μοντέλου της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς». (Ιν. Αφεντούλη) Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρώπη, όσο και να επηρεάζεται από τις ενέργειες και συνέπειες της ακραίας φιλελεύθερης πολιτικής που εδραίωσαν οι Ρ. Ρήγκαν και Μ. Θάτσερ αναγνώρισε την ανάγκη μιας δρομολογημένης πορείας προς την ολοκλήρωση και μέσα σε μια πάλη με κάποιο δημοκρατικό φόντο προσπαθεί να επιτύχει συγκλίσεις και να ελέγχει τις εξελίξεις. Δεν νοείται ολοκλήρωση χωρίς μεθόδευση. Αυτό ακριβώς το πνεύμα λείπει από την παγκοσμιοποίηση για την οποία γίνεται λόγος.

· «Η Ευρώπη είναι το μόνο όπλο που διαθέτουμε για ν’ αντιμετωπίσουμε την παγκοσμιοποίηση. Ας αφήσουμε κατά μέρος την πολιτική διάσταση κι ας σκεφτούμε κάποια άλλα ζητήματα, τη φτώχεια, το περιβάλλον, την κερδοσκοπία, τη νομισματική αστάθεια. Θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε ο καθένας μόνος του ή με συνείδηση των κοινών μας αξιών να αναζητήσουμε συλλογικές απαντήσεις;» (Ζακ Ντελόρ) Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν και πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί και αντιμετωπίσιμη είναι.

· «Οι έννοιες της κοινωνικής συνοχής και οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι αλληλοσυγκρουόμενες αλλά συμπληρωματικές. Μια τραυματισμένη κοινωνία δεν είναι μόνο ηθικά ανεπίτρεπτη αλλά και οικονομικά αναποτελεσματική» (Τόνυ Μπλέρ) Μια καταγγελία κατά της άγνοιας του κοινωνικού και ηθικού παράγοντα που δείχνει η σύγχρονη πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Ανάγει επίσης σε βασικούς όρους την κοινωνική συνοχή μαζί με την οικονομική ανάπτυξη.

· «Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο επηρεάζεται μέχρι στιγμής αρνητικά, από τις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις, την εισβολή της παγκοσμιοποίησης.... Το κεφάλαιο απέκτησε δύο νέα πανίσχυρα όπλα στον κοινωνικό ανταγωνισμό, την ευκολία να μεταναστεύει, ουσιαστικά ανεξέλεγκτα, σε περιοχές χαμηλού κόστους καθώς και τη δυνατότητα να επισείει την απειλή των φθηνών εισαγωγών από νέες βιομηχανικές χώρες. Τα όπλα αυτά το βοηθούν να ελέγξει το κόστος εργασίας τόσο το άμεσο όσο και το έμμεσο (κοινωνικές παροχές). Αποδίδουν επίσης στη διαμάχη του κεφαλαίου με το κράτος. Υπονομεύουν την φοροληπτική του βάση άρα και την ικανότητά του να στηρίζει το κοινωνικό κράτος. Πολύ σημαντικότερη είναι η ικανότητα του κεφαλαίου να αγνοεί και να ματαιώνει την πολιτική της πλήρους απασχόλησης που στηριζόταν στον έλεγχο και τη διατήρηση των επενδύσεων σε εθνικά πλαίσια.....Θα πρέπει ν’ αναζητήσουμε λύσεις για ν’ ανατρέψουμε τους σχεδιασμούς που θέλουν να επιβάλουν, στην Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο, την απειλή της ανεργίας σαν μόνη δαμόκλεια σπάθη» (Κ. Σημίτης). Μια σύντομη και περιεκτική ανάλυση των συνεπειών της «εισβολής της φιλελεύθερης οικονομικής παγκοσμιοποίησης». Οποιαδήποτε κι αν είναι τα αισθήματα του αναγνώστη απέναντι στον Κ. Σημίτη ελπίζω να παραδεχτεί ότι αυτά που γράφει είναι τουλάχιστο πολύ αποκαλυπτικά.

· « Η αριστερά του 2000 είναι η μοναδική δύναμη ικανή να ρυθμίσει τη νέα ανακατανομή που συντελείται με τον ίδιο τρόπο που η δημοκρατική αριστερά ρύθμισε τούτο τον αιώνα την καπιταλιστική εξέλιξη στη Δύση υποχρεώνοντας τις οικονομικές δυνάμεις να συμβιβαστούν με τη δημοκρατία, τη συναίνεση, τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα". (Μ. ντ Αλέμα). Εδώ τονίζεται ο ρόλος που μπορεί να παίξει η Αριστερά για ν’ αλλάξει πορεία η παγκοσμιοποίηση.

· «Εάν τάχιστα δεν γίνει ένα ποιοτικό άλμα που θα δώσει στην Ευρώπη ουσιαστικό πολιτικό περιεχόμενο η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα υποκύψει σ’ αυτό που σήμερα φαίνεται νομοτελειακή εξέλιξη, δηλ στην υποταγή αποκλειστικά στις επιταγές της διεθνοποίησης του κεφαλαίου...Χρειάζεται ένα ευρωπαϊκό «Νιού Ντίελ» για την ανάκαμψη, την αναπτυξιακή δυναμική, την καταπολέμηση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.... Το ενιαίο νόμισμα είναι ένα αποτελεσματικό όπλο κατά της κερδοσκοπίας. Μας προστατεύει έναντι της παντοδυναμίας του μάρκου, επιτρέπει τη δημιουργία ενός ισχυρού νομίσματος ικανού ν’ αντισταθεί στο δολάριο. Επιτρέπει ακόμη στην Ευρώπη να παρέμβει για την εξισορρόπηση και τη σταθεροποίηση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος, στοιχείο απαραίτητο για τη ρύθμιση των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης» (Λ. Ζοσπέν). Τα λόγια αυτά του πρωθυπουργού της Γαλλίας είναι σημαντικά. Δείχνουν τουλάχιστο μια πρόθεση αλλά και περιγράφει ένα αγώνα που πρέπει να γίνει για να μην επικρατήσουν οι δυνάμεις του φιλελευθερισμού. Σε τίποτε δεν θα ωφελούσε μια δυσπιστία τουλάχιστο ως προς τις επιδιώξεις.

· «Η συντηρητική οικονομική πολιτική όπως ασκήθηκε, για παράδειγμα από τη Μ. Θάτσερ και τον Ρ. Ρήγκαν στοχεύει σ’ ένα ανεξέλεγκτο ανταγωνισμό που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην προνομιακή ανάπτυξη κάποιων περιοχών έναντι άλλων....Πραγματικοί μισθοί, κοινωνικά στάνταρτ μειώνονται και η προστασία του περιβάλλοντος υποτιμάται εξ αιτίας ενός ανταγωνισμού χωρίς φραγμούς που μόνο αρνητικές συνέπειες μπορεί να έχει στο σύνολο της κοινωνίας. Ενα κράτος με περιορισμένους πόρους δεν είναι σε θέση να καλύψει τις βασικές ανάγκες των πολιτών του.....Η άλλη πλευρά της φτώχειας είναι η βία, το έγκλημα, τα ναρκωτικά η ξενοφοβία και ο πολιτικός εξτρεμισμός.... Θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε τη διεθνοποίηση της οικονομίας με μια νέα πολιτική πρόταση. Και αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη από τη διεθνή συνεργασία... Η αγορά χρειάζεται ένα πολιτικά ρυθμιζόμενο πλαίσιο.. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την πολιτική μας δύναμη για να βελτιώσουμε τη διεθνή συνεργασία.» (Ο.Λαφονταίν). Σύντομη κριτική του φιλελευθερισμού, απαρίθμηση των βασικών αρχών μιας νέας πολιτικής, υπεράσπιση ενός πολιτικά ρυθμιζόμενου πλαισίου για την αγορά και μιας διεθνούς συνεργασίας.

Μια γενική ευχή: Να καταλήξουν οι ηγέτες της Ευρώπης στο συμπέρασμα ότι το μέλλον της είναι στενά δεμένο με το μέλλον του υπόλοιπου κόσμου με τον οποίο θα πρέπει να μεθοδευτεί μια δημοκρατικά συντονισμένη ανάπτυξη που θα βγάλει την οικουμένη από τα αδιέξοδα.. Τότε μόνο θα μπορούμε να μιλάμε αξιόπιστα και αισιόδοξα για παγκοσμιοποίηση.

Ελπίζω τα παραπάνω να συμβάλουν σε μια προσέγγιση της έννοιας της παγκοσμιοποίησης, των νομοτελειακών της ορίων, της ανάγκης αντιμετώπισης της φιλελεύθερης μορφής της και της στάσης της Eυρωπαϊκής Ενωσης απέναντι της.

Οκτ. 1997