Η ΗΓΕΜΟΝΕΥΣΗ ΤΩΝ ΗΠΑ
Με το τέλος του πολέμου το κατεστημένο των ΗΠΑ έπλεε σε πελάγη ισχύος. Ολη η οικονομική δύναμη ήταν δική της. Κατείχε το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ - ποσοστό που ύστερα από χρόνια ισορρόπησε στο 30% [2] - Κι αυτή η οικονομική υπεροχή βοήθησε στην εμπέδωση της ηγετικής συμπεριφοράς των ΗΠΑ κατά την εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας και καθόρισε, σε μεγάλο βαθμό, την πορεία της μεταπολεμικής ιστορίας. Κύριο νόμισμα στην παγκόσμια αγορά έγινε το δολάριο.
Κανείς δεν μπορούσε ν' αναμετρηθεί μαζί τους στο στρατιωτικό τομέα, αφού η Σ.Ε. δεν είχε ακόμη αποκτήσει την ατομική βόμβα. Πολιτικά μπορούσαν κι εδραίωναν τις θέσεις τους στα πιο νευραλγικά προπύργια της Γης. Η Αμερική ολόκληρη, Βόρεια και Νότια, παρέμεινε δεμένη με τις ΗΠΑ. Το 1948 ιδρύεται το Ισραήλ, ο από τότε κυριότερος σύμμαχος των ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα, με εξέχουσα γεωγραφική θέση και με επιρροή τέτοια ώστε να διεισδύει ακόμη και στην εσωτερική πολιτική της Μεγάλης Δύναμης με τη βοήθεια του Εβραϊκού λόμπυ. Στην Ανατ. Ασία η Ιαπωνία γίνεται βασικός οικονομικός εταίρος στην περιοχή και μαζί ελέγχουν την οικονομία της.
Πολλές χώρες σπεύδουν να συμπλεύσουν με τη Μεγάλη Δύναμη. Και είναι χώρες με σημαντική γεωπολιτική θέση (Τουρκία, Ισπανία, Πακιστάν, Ν. Αφρική, Αραβικά Βασίλεια κι Εμιράτα) Χώρες, κατά σύμπτωση, με πενιχρή δημοκρατική παράδοση. Μέσα στη ρευστή περίοδο των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κατορθώνουν να εμπεδώσουν ευνοϊκά προς τις ΗΠΑ καθεστώτα παρά τις ισχυρές συμπάθειες προς τη Σ.Ε., συμπάθειες που υποχωρούσαν κατά τις εξελίξεις.
Αλλες πάλι χώρες απέφυγαν τις συνέπειες μιας σύμπλευσης με τις ΗΠΑ πιστεύοντας σε δημοκρατικές και ελεύθερες διεθνείς εξελίξεις. Είναι αυτές που κατέληξαν αργότερα στο εφήμερο Κίνημα των Αδεσμεύτων.
Οι παραπέρα εξελίξεις σημαδεύονται από δύο σημαντικούς πολέμους: της Κορέας και του Βιετνάμ. Και οι δύο αυτοί πόλεμοι, όσο κι αν κόστισαν στο γόητρο των ΗΠΑ, μπορούμε να πούμε ότι δεν έθιξαν τη Δύναμη αυτής της χώρας η οποία κατέφυγε σε ειρηνικές λύσεις για να βγει από τις περιπέτειες. Ούτε στρατιωτικά, ούτε οικονομικά κι ούτε πολιτικά υπέστη αξιόλογη βλάβη. Την υποχώρηση τους μάλιστα από τις περιπέτειες αυτές οι ΗΠΑ φρόντισαν να τις παρουσιάσουν σαν δώρο προς την Ειρήνη αφού..... "απέφυγαν να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικότερα στρατιωτικά μέσα"....... Αργότερα κατάφεραν να κάνουν τους πολέμους τους χωρίς ούτε ένα θύμα από την πλευρά τους ενώ επέφεραν στον αντίπαλο σημαντικές απώλειες και ασυγχώρητες καταστροφές. (Πόλεμοι του Κόλπου και του Κοσυφοπεδίου), εκτός αν λογαριάσουμε τα θύματα των απεμπλουτισμένων πυρηνικών όπλων.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε πως η άσκηση της στρατιωτικής δύναμης αρχίζει με απειλές, ευθαρσείς ή καλυμμένες και συμπληρώνεται με οικονομικές πιέσεις, με την προσφορά "βοήθειας" και με την πολιτική, με διάφορες υποσχέσεις, παροχές, μεσολαβήσεις αλλά και προσχήματα (προστασία κατά της τρομοκρατίας, π.χ.).
Σε κάθε περίπτωση οι ΗΠΑ υπερτερούσαν της Σ.Ε
Παραδείγματα:
Στη διάρκεια του πολέμου οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία και η Σ.Ε. κατέλαβαν το Ιράν, που έτρεφε συμπάθειες προς το ναζισμό, για να εξασφαλίσουν τις προμήθειες πετρελαίου. Μετά τη λήξη του πολέμου συμφώνησαν να αποχωρήσουν ταυτόχρονα. Ομως η Σ.Ε. αθέτησε τη συμφωνία και παρέμεινε στο βόρειο τμήμα με τη βοήθεια τοπικής επαναστατικής κυβέρνησης. Οδηγήθηκε. στο Συμβούλιο Ασφαλείας και αναγκάστηκε ν' αποχωρήσει. Αμέσως μετά οι ΗΠΑ αντικαθιστούσαν τους αποχωρούντες σοβιετικούς, με το πρόσχημα ότι υποστηρίζουν τη "νομιμότητα", και με δολάρια. Αυτή καθ' εαυτή η μάχη που δόθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας για την επέμβαση στην Κορέα έδωσε μια πολιτική νίκη στις ΗΠΑ και μια ήττα στη Σ.Ε., αφού η πρώτη πέτυχε να συστρατεύσει τον ΟΗΕ στην επέμβαση της στην Κορέα.
Η Δυτική Ευρώπη αμέσως μετά τον πόλεμο
Εκεί όμως που ο ρόλος των ΗΠΑ έγινε αποφασιστικός ήταν στο πολιτικό πεδίο της Δυτ. Ευρώπης. Χαρακτηριστικός ήταν στην περίπτωση των ιταλικών εκλογών του 1948.. Οι παρατηρητές προέβλεπαν για το αριστερό μπλόκ μιαν υπεροχή 51%. Τα αποτελέσματα έδωσαν 53% στους Χριστιανοδημοκράτες και 30% στους αριστερούς.
Ηταν πολύπλευρη η επέμβαση των ΗΠΑ: διέθεσε δολάρια, εισηγήθηκε μαζί με την Αγγλία και τη Γαλλία πρόταση για την επιστροφή της Τεργέστης στην Ιταλία και αποφάσισαν την παράδοση στην Ιταλία 29 εμπορικών πλοίων που της είχαν πάρει οι Γερμανοί. Φρόντιζαν για την έντονη παρουσία του αμερικανικού στόλου κατά την άφιξη των πρώτων πλοίων της βοήθειας Μάρσαλ, ενώ ταυτόχρονα ο Υπεξ Μάρσαλ δηλώνει απερίφραστα: "τα πλεονεκτήματα που δίνουν οι ΗΠΑ θα διακοπούν σε οποιαδήποτε χώρα εκλέξει τους κομμουνιστές στην εξουσία." [3]
Οι αντιδράσεις της Σ.Ε. παρουσίαζαν συμμετρία με τις πρωτοβουλίες των ΗΠΑ:
Υπέγραψε οικονομικές συμφωνίες με τις ευρωπαϊκές χώρες που ενέπιπταν στη ζώνη επιρροής της, εξέδωσε ανακοίνωση της Κόμινφορμ, στην οποία μετείχαν τα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατολικής Ευρώπης της Γαλλίας και της Ιταλίας, με την οποία εξαπέλυσε εκστρατεία κατά του σχεδίου Μάρσαλ και τέλος, τον Φεβρουάριο του 1948 προέβη στο πραξικόπημα της Πράγας.
Ας κρίνουμε τώρα, με το πέρασμα του χρόνου και με την ψυχραιμία που ταιριάζει, ποιες μπορούσαν να είναι οι συνέπειες των δύο πολιτικών οι οποίες κατάληξαν να γίνουν ταυτόσημες αφού οδηγούσαν στον ψυχρό πόλεμο. Εκείνος που τον επιζητούσε ήταν ο Τρούμαν ο οποίος επεδίωκε να θέσει τη Σ.Ε. σε αντίπαλο στρατόπεδο, όπως φάνηκε από τις πρώτες μέρες της θητείας του. Η αντιμετώπιση της κατάστασης από τον Στάλιν δεν φαίνεται να ήταν η καλλίτερη
Η Σοβιετική Ενωση αμέσως μετά τον πόλεμο
Ο Τρούμαν όμως είχε όλη τη δύναμη μαζί του σ' όλους τους τομείς: οικονομικό, στρατιωτικό, πολιτικό. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τη Σ.Ε της οποίας η δύναμη έφθινε, ιδιαίτερα στον οικονομικό τομέα. Οσο για τον πολιτικό τομέα οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι τουλάχιστο στη περιοχή της Ευρώπης η αίγλη που προήλθε από τις νίκες του Ερυθρού Στρατού δεν μπόρεσε να κρατήσει αποφασιστικά για να καλύψει την ανησυχία και τη δυσπιστία που άρχισαν να δημιουργούνται από τις πολιτικές αποφάσεις της Σ. Ε. Σ' αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι ο κόσμος είχε ανάγκη από Ειρήνη. Κι η Σ. Ε. εμφανίζει μια συμπεριφορά ταραχοποιού ενώ οι ΗΠΑ κατόρθωσαν να βάλουν το προσωπείο του προστάτη και του τροφοδότη. Οι ΗΠΑ εδραιώνουν τη στρατιωτική, την οικονομική και την πολιτική τους δύναμη ενώ αντίθετα η Σ. Ε. δεν μπορεί να βρει μιαν ισορροπία ανάμεσα στις δημιουργούμενες από τις ΗΠΑ συνθήκες και τις δυνάμεις που έπρεπε να διαθέσει στους τρεις αυτούς βασικούς τομείς (στρατιωτικό, οικονομικό πολιτικό). Η Σταλινική συμπεριφορά, προσηλωμένη ανέκαθεν σε μια μονολιθική πολιτική, απομακρύνει κάθε δυνατότητα συνεργασίας με άλλες "μη ορθόδοξες", μάλλον μη υποτασσόμενες σ' αυτήν, δυνάμεις.
Τον Ιούνιο του 1948 επέρχεται το σχίσμα με τον Τίτο που αποτέλεσε την απαρχή διωγμών σ' όλα τα κομμουνιστικά κόμματα της Ανατ. Ευρώπης. Ετσι ο Στάλιν αντί να φροντίσει να δημιουργήσει συμμάχους και συμπάθειες για ν' αμβλύνει τις αδυναμίες του απέναντι στις ΗΠΑ μετέτρεπε σε εχθρούς δυνάμεις που θα μπορούσαν να συμπλεύσουν με ένα κομμουνιστικό καθεστώς, αρκεί αυτό να μη φέρεται αυταρχικά απέναντι τους. Η συμβίωση της Σ. Ε με άλλες χώρες και με άλλες πολιτικές κατέστη αδύνατη και η απόλυτη υποταγή των συμμαχικών προς αυτήν χωρών υποχρεωτική. Ο χαρακτηρισμός του Τροσκιστή σαν εχθρού επεκτάθηκε στους "Τιτοϊκούς" και αργότερα στους Μαοϊκούς. Η κυριότερη όμως συνέπεια αυτής της πολιτικής ήταν η καταπάτηση των οικουμενικών Αρχών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και η ενδυνάμωση του καθεστώτος του Ψυχρού Πολέμου, και της κούρσας των εξοπλισμών, όπου ξοδεύτηκαν υπερβολικά ποσά, ενέργεια, γνώση, για να μπορούν οι Στρατηγοί να είναι σε θέση να καταστρέψουν δεκάδες φορές τη Γη στο όνομα κάποιας ισορροπίας του τρόμου.
Σ' αυτή την αχαρακτήριστη κατάσταση που δημιουργήθηκε, ο παράγοντας Ανθρωπος χωρίστηκε σε πολιτικές παρατάξεις. Εμεινε "οπαδός" προσπαθώντας να δικαιολογήσει τις ενέργειες της παράταξής του με ακροβατικούς συλλογισμούς, ή κατέφευγε σε ουδετερότητα και αδιαφορία.
Σημαντική απήχηση είχαν οι κινητοποιήσεις των φιλειρηνικών οργανώσεων. Η εμβέλεια τους όμως περιοριζόταν από την παραταξιακή τους χροιά. Αξίζει να τεθεί το ερώτημα "μήπως θα είχαμε καλλίτερα αποτελέσματα αν οι κινητοποιήσεις αυτές γινόταν στο όνομα και για την υπεράσπιση των θεσμοθετημένων Οικουμενικών Αρχών";
Αυτό το ερώτημα δυστυχώς δεν τέθηκε όπως και τόσα άλλα ερωτήματα που θα έπρεπε να είχαν τεθεί και θα μας οδηγούσαν ίσως σε πιο ορθές και πιο αποτελεσματικές συμπεριφορές. Εκείνο που προέχει είναι να αποκτήσουμε κυρίαρχη κρίση και να σχεδιάζουμε τις ενέργειες μας με τρόπο που να γίνουμε υπολογίσιμοι εταίροι στις εξελίξεις που μας αφορούν σαν σύνολο. Κατ αρχήν πρέπει να αποκλείεται η πολιτική στέγαση σε οποιαδήποτε κομματική παράταξη, προ πάντων όταν υπάρχουν θεσμοί που έγιναν για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και που μπορούν να καλύψουν μια πλατειά ιδεολογική έκφραση. Κανένα πολιτικό κόμμα, κανένα εθνοσωτήριο ή θεοκρατικό κίνημα δεν θα μπορέσει να υπερκαλύψει τις επιδιώξεις, τους στόχους, τις διεκδικήσεις που απορρέουν από τα κείμενα που συντάχτηκαν πάνω στην ευφορία της Νίκης, που θεωρήθηκε τότε Νίκη των Λαών..
Oι ΗΠΑ επεκτείνουν την επιρροή τους
Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τις πρώην αποικιακές δυνάμεις παρουσιάζουν κι αυτές ενδιαφέρον γιατί τα συμφέροντα της καθεμιάς και ο μεταξύ τους συσχετισμός δυνάμεων οδηγούσαν σε διάφορες συμπεριφορές και καταλήξεις. Ετσι, η Ελλάδα, ύστερα από την αδυναμία της Μ. Βρετανίας να την "κρατήσει", αμέσως μετά τον πόλεμο, πέρασε στην "κηδεμονία" των ΗΠΑ.
Ολόκληρη η Μ. Ανατολή όπου κυριαρχούσε η Μ. Βρετανία και η Γαλλία αποτέλεσε το θέατρο σημαντικών ζυμώσεων που τελικά κατέληξαν στην ανάδειξη των ΗΠΑ σε μόνιμο διαιτητή στην περιοχή, του δε Ισραήλ και της Τουρκίας σε στρατιωτικά και πολιτικά προπύργιά τους. Την ευκαιρία είχε δώσει η συνδυασμένη επίθεση των Αγγλογάλλων και των Ισραηλινών κατά της Διώρυγας του Σουέζ, απαντώντας στην εθνικοποίησή της το 1956. Τότε η Σ. Ε. αντέδρασε σθεναρά σ' αυτή την επίθεση, οι δε ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν την περίπτωση για να εκτοπίσουν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις από την περιοχή αυτή.
Αξιοσημείωτη είναι η παρακάτω αναφορά του πρώην Υπεξ της Γαλλίας Maurice Couve de Murville , στο βιβλίο του "Μια εξωτερική πολιτική 1958-1969": "Καμια φορά εκμεταλλευόμασταν ευκαιρίες για να δείξουμε ότι, παρ' όλη την επιρροή των ΗΠΑ, ήμασταν ανεξάρτητοι..... Ηταν η περίπτωση της επίθεσης στη Διώρυγα του Σουέζ το 1956..."
Ενωρίτερα, το 1951, μέσα σ' ένα πνεύμα εθνικής ανεξαρτησίας, ο πρωθυπουργός του Ιράν Μοσάντεκ πείθει τον Σάχη να εθνικοποιήσει τη βιομηχανία πετρελαίου την οποία εκμεταλλεύονταν οι Βρετανοί. Το 1952 οι τελευταίοι, αφού κήρυξαν εμπάργκο κατά του πετρελαίου του Ιράν, πείθουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ, με πρόεδρο τον στρατηγό Αϊζενχάουερ, να αναλάβουν από κοινού την οργάνωση κινήματος που θα ανέτρεπε τον Μοσάντεκ. Το χρονικό αυτής της επιχείρησης, που πέτυχε το σκοπό της το 1953, καταγράφεται σε έκθεση της CIA που δημοσιεύεται στην Monde Diplomatique του Οκτωβρίου 2000.
Εδώ ας κάνουμε απλή μνεία γνωστών περιπτώσεων που χαρακτηρίζουν τις πολιτικές που εφάρμοσαν οι μεγάλες δυνάμεις για να "υπερασπίσουν τα συμφέροντα τους", όπως οι ίδιοι διατείνονται: Μέση Ανατολή, Ινδονησία, Βιετνάμ, Κογκό, Β. Αφρική, Χιλή, Γουατεμάλα κτλ.
Ειδικότερα στη Λ. Αμερική οι δικτατορίες διαδέχονταν, από τον 19ο αιώνα, η μία την άλλη, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, καταφεύγοντας συχνά σε μαζικές σφαγές και σκληρή καταπίεση.
Ιανουάριος 01