Μεγάλα σύγχρονα   προβλήματα

Ιούλιος 1993

 "Φανατικοί ισλαμιστές πυρπόλησαν στη Σεβάστεια το ξενοδοχείο όπου μαζεύτηκαν Τούρκοι  διανοούμενοι για να τιμήσουν τη μνήμη του  κλασικού ποιητή Πιρ Σουλτάν Αbdάλλα. Τριάντα έξη νεκροί και 145 τραυματίες". Πριν από μερικές μέρες ισλαμιστές μαχητές της Βοσνίας, απείλησαν πως θ' απλώσουν την τρομοκρατία σ' όλο τον κόσμο. Στις ΗΠΑ οι φανατικοί ισλαμιστές κατηγορούνται για βομβιστική ενέργεια σε δίδυμους ουρανοξύστες του Μανχάταν.

Η προσοχή και το μένος συγκεντρώνονται στους φανατικούς  ισλαμιστές, σαν αυτοί να είναι μια αιώνια πραγματικότητα κι' όχι δημιούργημα πιέσεων και συγκυριών για τις οποίες κύριοι υπεύθυνοι είναι αυτοί που ρυθμίζουν τις διεθνείς σχέσεις και ‘’επιβάλλουν την τάξη’’.

Παράλληλα με τους ισλαμιστές έχουμε τους νεοναζί, τους φανατικούς κροάτες, σέρβους, σιωνιστές, τους Κου Κλούξ Κλάν, κι' άλλους που φουντώνουν ή είναι έτοιμοι να φουντώσουν. Το φαινόμενο δεν είναι η ρίζα του κακού.  Ρίζα του κακού είναι η εμμονή των ισχυρών, να κάνουν χρήση της δύναμης τους, σ’ όλες τις μορφές που αυτή εκφράζεται, για να επιτύχουν δικά τους κοντόφθαλμα  οφέλη. Το όφελος του συνόλου, το συμφέρον όλων στο οποίο εγγράφεται μακροπρόθεσμα και το δικό τους  μέλλον τούς είναι εντελώς αδιάφορο.

Είναι εύκολο για τον μέσο πολίτη να επηρεάζεται από τα φαινόμενα που εμφανίζονται στο πρώτο πλάνο, γιατί δεν έχει συνηθίσει στο να εξετάζει τα πράγματα σε βάθος και πλάτος. Υπάρχουν αίτια και ενέργειες που διαμορφώνουν τις καταστάσεις κι' οι εξελίξεις υπόκεινται σε μια σωρεία επιδράσεων. Τα  σταυροδρόμια που επιβάλλουν λήψεις αποφάσεων μπορεί να είναι σημαντικά και ο κίνδυνος να  δημιουργηθούν ανεπανόρθωτες καταστάσεις είναι μεγάλος. Μέσα  στο  δράμα που προκλήθηκε στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν είναι λίγες οι προσωπικότητες που φώναξαν, εκ των υστέρων, πως ο απερίσκεπτος κι' εσπευσμένος διαμελισμός αυτής της χώρας ήταν ένα μεγάλο λάθος. Είναι μια από τις  περιπτώσεις όπου λάθη ομολογούνται. Κάποτε  θα καταλάβουμε πως οι πολιτικές που βασίστηκαν στο ‘’διαίρει και βασίλευε’’, στη διάσπαση, στην έλλειψη κάθε προσπάθειας για διατήρηση  ή αποκατάσταση ενότητας ήταν και θα είναι επιζήμιες για το σύνολο.

Η ανθρωπότητα, για να επιζήσει χρειάζεται να πορευθεί με συνέπεια πάνω σε αρχές. Αυτές οι αρχές θεσμοθετήθηκαν στον ΟΗΕ, στη Διάσκεψη του Ελσίνκι και σε διάφορες άλλες συνθήκες και διασκέψεις. Χρειάζεται μόνο ο εμπλουτισμός τους για να μπορέσουν οι θεσμοί αυτοί ν' ανταποκριθούν και στις νέες απαιτήσεις που δημιουργούν τα νεώτερα προβλήματα που τα χαρακτηρίζει η οικουμενικότητα.  Η ζωή στον πλανήτη κινδυνεύει από τη ρύπανση, από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, από την τρύπα του όζοντος κι' ίσως από άλλα φαινόμενα που μας είναι τώρα άγνωστα, όπως μας ήταν άγνωστη, π. χ., η τρύπα του όζοντος. H Ειρήνη κι' η Ασφάλεια κινδυνεύoυν από την απόγνωση που αρχίζει να κυριεύει τους απόκληρους λαούς. Η αγριότητα που χαρακτηρίζει τις διάφορες ρήξεις, οι απειλές για τρομοκρατικές ενέργειες σε παγκόσμια κλίμακα, που δεν είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν, με τραγικές προοπτικές, είναι συνέπειες της δυστυχίας και της ανισότητας. Το  φαινόμενο της μετανάστευσης, στη νέα μορφή που αναπτύσσεται με γοργό ρυθμό, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους κι' ασφαλώς δεν θα πρέπει ν' αφήσουμε το φασισμό να το αντιμετωπίσει.   Οι θεσμοί δίνουν τις βάσεις για μια πολιτισμένη και δίκαιη αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Η πρακτική όμως των ισχυρών κρατών,  που υπαγορεύεται από κοντόφθαλμα συμφέροντα, στην ουσία παρεκκλίνει από αυτές τις αρχές. H δικαιοσύνη καθορίζεται με διαφορετικά, κατά περίπτωση, σταθμά . Τα  ανθρώπινα δικαιώματα τα επικαλούνται εδώ και τα καταπατούν εκεί (τα παραδείγματα αφθονούν). Τα ιστορικά δικαιώματα πότε ανάγονται σε χιλιετίες πριν (Ισραήλ), πότε αγνοούνται ύστερα από μερικές δεκαετίες (Κύπρος, Παλαιστίνη). Η "ειρηνική επίλυση" διεθνών διαφορών χρησιμεύει για τη διαιώνιση τους (Παλαιστίνη, Αγκόλα) και η "ομόφωνη"  στρατιωτική επέμβαση βολεύει την επικράτηση μιας κάποιας "νέας τάξης" (Κορέα, Ιράκ) . Η αξιοπρέπεια, "εγγενής" όπως καθορίζεται στην Οικουμενική Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, είναι μια  αξία που έχει παραγραφεί στην πράξη. Τελικά ο ΟΗΕ κατάντησε περισσότερο όργανο ηγεμόνευσης  παρά προστασίας των αρχών που διακηρύσσει. Αυτό ίσως  οφείλεται στο γεγονός ότι τα λαϊκά κινήματα και οργανώσεις προτίμησαν την πολιτική παραταξιακή τοποθέτηση από τη συσπειρωμένη πάλη για την υπεράσπιση των Αρχών που διακηρύχτηκαν από τον ΟΗΕ, ο οποίος μάλιστα ενθαρρύνει την δραστηριότητα των ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων). Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ανθρωπότητα ένοιωσε την ανάγκη να κατοχυρώσει ορισμένες αρχές για να εξασφαλίσει "την Ειρήνη, το σεβασμό των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, την Αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ,την οικονομική και κοινωνική πρόοδο όλων των λαών, την επίλυση των προβλημάτων με ειρηνικά μέσα" (βλ. Χάρτη Ηνωμένων Εθνών) . Ο Τρούμαν όμως, ισχυρός από την επίδειξη των  ατομικών βομβών, που σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες ιαπώνων αμάχων, άρχισε ν' απειλεί τον Στάλιν. Αυτός, με τη σειρά του, φρόντισε να μη καθυστερεί, καταλήγοντας έτσι στην περίφημη "κούρσα των εξοπλισμών". Φτάσαμε στο παράλογο να υπάρχουν στον πλανήτη μας πυρηνικά όπλα ικανά να τον καταστρέψουν πολλές δεκάδες φορές. Αντί ν' αναπτυχθούν προσπάθειες για να πραγματοποιηθούν οι  αρχές του ΟΗΕ φούντωσε ο "ψυχρός πόλεμος" και για παρηγοριά είχαμε την "Ισορροπία του Τρόμου". Εν τω μεταξύ οι χώρες που για τιμωρία τους, επειδή προκάλεσαν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, δεν εξοπλίζονται, απαλλάσσονται από τις πολεμικές δαπάνες, κι' αυτό τους επιτρέπει με τον καιρό να γίνουν οικονομικά ισχυρότερες, ν' αποκτούν πολιτική δύναμη και να βαραίνουν σοβαρά στη λήψη αποφάσεων. Καραδοκούν μάλιστα, να γίνουν και μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με δικαίωμα βέτο. Οι χώρες πάλι που ανάπτυξαν την κούρσα των εξοπλισμών επιβάρυναν τον προϋπολογισμό τους, με τις στρατιωτικές δαπάνες, αδυνάτισαν οικονομικά και για να μην τροφοδοτούν μόνες τους τη πολεμική τους βιομηχανία, ιδιωτική ή κρατική,  φροντίζουν να κάνουν εξαγωγές πολεμικού υλικού σε άλλες χώρες, που γίνονται προστατευόμενες τους και πρωτοπαλίκαρα στη περιοχή τους. Πώς να μη δημιουργούνται "περιφερειακές διαφορές" που να καταλήγουν σε "περιφερειακές ρήξεις"; Και πως η κάθε μεγάλη δύναμη θ' αποφύγει να υπερασπίσει τον πελάτη της στους διεθνείς οργανισμούς;

Οι προστάτες κι' οι προστατευόμενοι είναι μια πραγματικότητα. Κι' έτσι πορευόταν η ανθρωπότητα επί αιώνες. Ομως......

Ομως μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση; Βρισκόμαστε τώρα στο αποφασιστικότερο σταυροδρόμι της ιστορίας του ανθρώπου. Η επιβίωση του τώρα απειλείται σοβαρά από παντού:

               -από πόλεμο. Είναι μεγάλο λάθος να ισχυρίζεται κανείς ότι με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ο κίνδυνος αυτός εξέλειπε. Τα πυρηνικά  όπλα υπάρχουν και μάλιστα δεν  ξέρουμε  ποιος  τα  ελέγχει.  Κι' άλλες χώρες  έχουν  και  παράγουν πυρηνικά όπλα. Αναπτύσσεται η αγοραπωλησία  τους, ειδικότερα η παράνομη. Αλλα όπλα, χημικά, βιολογικά, νέων τεχνολογιών, αναπτύσσονται σε πολλές χώρες. Υπάρχουν ενδείξεις ότι πολλοί σκοπεύουν να  χρησιμοποιήσουν την τρομοκρατία σε πλατειά κλίμακα και με τα πιο επικίνδυνα μέσα σαν πολεμικό όπλο.

 -από τη φύση, που εκδικείται για την κακοποίηση της. (Ραγδαία εξέλιξη των φαινομένων: ρύπανσης, ατμόσφαιρας και θαλασσών, του θερμοκηπίου,  της τρύπας του όζοντος, της καταστροφής δασών,  βοσκότοπων και καλλιεργούμενων εδαφών, της  επέκτασης των  ερήμων κτλ..      

          -από την αδυναμία των αναπτυγμένων χωρών ν' αντιμετωπίσουν  κοινωνικά, δημογραφικά και μεταναστευτικά προβλήματα. Πόσοι θα είναι οι άνεργοι μετά από μερικά χρόνια; Σε πόσους θα μπορούν να δίνουν αποζημίωση;)

Πόσοι και πως θα μπορούν να  συνταξιοδοτούνται; Ποια θα είναι η δημογραφική εξέλιξη κι' η σύσταση του πληθυσμού; Πως θα ελέγχεται η μετανάστευση; Πως θ' αναχαιτίζεται η φασιστική αντιμετώπιση της μετανάστευσης και πως θα εξασφαλισθεί η προστασία των μεταναστών;

-από την εξαθλίωση και καθυστέρηση πολλών λαών του τρίτου κόσμου που τους απομονώνει περισσότερο, τους περιθωριοποιεί, τους φέρνει σε απόγνωση. Ο υπερπληθυσμός, που είναι συνέπεια της καθυστέρησης, τα  εξωτερικά χρέη, που τους απορροφούν όλο σχεδόν το εισόδημα τους, επιδεινώνουν καθημερινά την κατάστασή τους αλλά και τις σχέσεις τους με τις αναπτυγμένες χώρες.

Τα προβλήματα είναι πολλά, μεγάλα κι' επείγοντα. Πως θα λυθούν όμως αν δεν συγκεντρωθούν: η προσοχή, οι πόροι, το κάθε είδους δυναμικό σε μια προσπάθεια αποστολική για την αντιμετώπιση τους; Οσο η ανθρωπότητα αργεί τόσο θα της είναι πιο δύσκολο να λύσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και θ’ αντιμετωπίσει. Χρειάζονται: έρευνα, επισημάνσεις, διαφώτιση και πάν' απ' όλα ειλικρινής κι' ανιδιοτελής πολιτική βούληση.

 Προς το τέλος του παγκόσμιου πολέμου ο Ρούζβελτ εξέφραζε μια μεταπολεμική  προοπτική που είχε σαν άξονα την ανάπτυξη κάθε σημείου της γης. Δεν ξέρω αν προσέβλεπε στο γενικό συμφέρον της ανθρωπότητας ή στο συμφέρον της πατρίδας του, διαβλέποντας εκεί οφέλη για το αμερικάνικο κεφάλαιο κι' επικράτηση της αμερικάνικης Δύναμης. Οπως και να' ναι θα πρέπει ν' αναγνωρίσουμε

πως  θα ήταν προτιμότερη πολιτική  από αυτήν που χάραξαν το πολύγωνο κι' ο Τρούμαν και οδήγησαν στον ψυχρό πόλεμο και στη σημερινή κρίσιμη κατάσταση.

Διαβάζω στη "Monde Diplomatique" του Ιουλίου 1993: " Οι  δυνάμεις του ΟΗΕ εμπλέκονται (στη Σομαλία), στ' όνομα μιας αντίληψης του δικαίου που δεν έχει καμιά σχέση με τα ιδεώδη  του Χάρτη του, σε μια κλασική ενέργεια "ειρήνευσης" παρόμοια μ' εκείνες που επιδίδονταν, επί δεκαετίες, στ' όνομα του πολιτισμού οι ευρωπαϊκοί αποικιακοί στρατοί.......Μπορούμε να διερωτηθούμε γιατί ο ΟΗΕ δεν έδρασε με το ίδιο σθένος στην Ανγκόλα, για παράδειγμα, όπου οι εκλογές του 1992, που διενεργήθηκαν κάτω από την εποπτεία του,  αμφισβητήθηκαν από τον Σαβίμπι, (που χαρακτηρίστηκε κάποτε από τον Ρ. Ρήγκαν ‘’αγωνιστής της Ελευθερίας’’), με συνέπεια να  ξαναρχίσει τον εμφύλιο πόλεμο, προκαλώντας δύο εκατομμύρια προσφύγων και χίλιους νεκρούς την ημέρα......"

Από την επιλογή "La Planete mise a sac"  του  "Monde Diplomatique" (Μάιος 1990), αντλώ:

"H κοινότητα των επιστημόνων συμφωνεί να κηρυχθεί ο πλανήτης σε κίνδυνο.....Τ' απαραίτητα μέτρα όμως, ξεφεύγουν από τη νεοφιλελεύθερη λογική" (Bernard Cassin)

Απρίλιος 1993